Σταυρούλα Μιχαλοπούλου: “Τα έργα μου ΄΄διηγούνται΄΄ όλα όσα με απασχολούν και με τρομάζουν”

Συζήτηση με τον ΜΠΑΜΠΗ ΓΙΑΝΝΑΚΙΔΗ

Έργα γλυπτά και άλλα πιο σύνθετα, έργα που δείχνουν ή… διηγούνται γνωστά υπαρξιακά ζητήματα των ανθρώπων, παρουσιάζει η Σταυρούλα Μιχαλοπούλου, σε ατομική έκθεση που φιλοξενείται από 2 έως και 14 Δεκεμβρίου 2023, στη Chalkos Gallery, στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, υπό τον ευφάνταστο τίτλο: “Ether-real”.

Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τα γλυπτά της, αυτά είναι ΄΄καμωμένα΄΄ από το οικοδομικό υλικό με την εμπορική ονομασία «Alfa Block». Μπορεί στις οικοδομές το υλικό να προσφέρει ευκολία, ταχύτητα και καλή θερμομόνωση, στα χέρια της γλύπτριας όμως, γίνεται υλικό με ισχυρή προσωπικότητα, που δεν υποτάσσεται στη δημιουργό του. Αντίθετα, είναι αυτό που την οδηγεί!

Στην ξενάγηση που μας επιφύλαξε στο χώρο της γκαλερί, η καλλιτέχνης μας σύστησε τα έργα της, ένα προς ένα αλλά και αυτά με τη σειρά τους μας σύστησαν την καλλιτέχνη και την κοσμοθεωρία της, τις αγωνίες της, τις ευαισθησίες της και τις φοβίες της.

«Είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζω έργα μου από αυτό το υλικό», λέει η εξ Αθηνών ορμώμενη δημιουργός και δεν κρύβει τον ενθουσιασμό της για τη «βελούδινη» συνεργασία της με το συγκεκριμένο υλικό. Με την ευκαιρία μας αποκαλύπτει πως έχει δρομολογήσει τη δημιουργία κάποιων νέων γλυπτών με το ίδιο υλικό, μόνο που αυτή τη φορά θα είναι, όπως επισημαίνει, έργα μεγαλύτερων διαστάσεων!
Η συζήτηση μαζί της έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας ξενάγησης και ταυτόχρονα μιας φιλοσοφικής κουβέντας με πτυχές, που άλλες μεταφέρονται στη δημόσια σφαίρα και άλλες όχι.

Στο κείμενο που ακολουθεί θα επιχειρήσουμε τη ΄΄μεταφορά΄΄ της ξενάγησης που απολαύσαμε και μέσω αυτής, τη γνωριμία με τα έργα της κ. Μιχαλοπούλου και τους συμβολισμούς που αυτά «κουβαλούν».

Το ξεκίνημα γίνεται με ένα τρίπτυχο έργων που αναφέρεται στη δημιουργία της ζωής και το τέλος της.

Στο πρώτο έργο παρουσιάζεται το αόρατο και το ορατό υλικό σώμα. Το αόρατο αποδίδεται με ένα έμβρυο που δημιουργείται εσωτερικά στο σώμα. Την ίδια στιγμή όμως, έρχεται γύρω από το έμβρυο το ορατό σώμα, που είναι η τρίχα. Η τρίχα περιέχει στο DNA της όλες της πληροφορίες του υλικού σώματός μας.
Στο δεύτερο έργο εμφανίζεται ένας λαβύρινθος που στην ουσία συμβολίζει την πορεία του ανθρώπινου υλικού σώματος που ξεκινά από τα κατώτερα ακατέργαστα ένστικτά του και οδηγείται στην έξοδο, στο φως, σε μια ανώτερη εγκεφαλική διαδικασία.

Στο τρίτο έργο βλέπουμε το τέλος του υλικού σώματος. Αυτό συμβολίζεται τόσο από την ευθεία γραμμή ενός υπέρηχου καρδιάς όσο και από το χώμα που το περιβάλλει και μας ΄΄θυμίζει΄΄ πως το υλικό σώμα είναι φθαρτό και τελειώνει.Το πρώτο και το τελευταίο έργο,τα πλημμυρίζει ένας μπλε απόκοσμος φωτισμός,που συμβολίζει την ενέργεια που δημιουργεί την ζωή και χάνεται με το τέλος της. Ίσως και για να τεθεί το ερώτημα: «τι γίνεται όταν τελειώσει η ζωή όπως την ξέρουμε;»

Στην ίδια ενότητα εντάσσεται και ένα τέταρτο έργο, που «παίζει» με την υπαρξιακή αγωνία του ανθρώπου για τον θάνατο. Στο έργο έχει χρησιμοποιηθεί αλάτι για να μας πει ότι «η ζωή δημιουργήθηκε όταν τα πρωτόζωα βγήκαν από τη θάλασσα». Υπάρχει όμως και χώμα για να επισημάνει πως «αφού η ζωή τους είναι υλική καταλήγει πάλι στο χώμα». Στο έργο κυριαρχεί η παρουσία μιας επιβλητικής κλεψύδρας που, όπως μας λέει η καλλιτέχνης, «είναι σαν να φωνάζει πως από την ώρα που κάτι έρχεται στη ζωή προκύπτει και η υπαρξιακή αγωνία του θανάτου. Πως θα ζήσουμε; Πόσο φθαρτό είναι το σώμα μας; (…)» Το κάτω μέρος της κλεψύδρας είναι… μαύρο, για να συμβολίζει, σύμφωνα με την κ. Μιχαλοπούλου, «το τέλος, τον θάνατο, το αχανές!».

Όσο προχωράει η ξενάγησή μας διαπιστώνουμε πως στα περισσότερα έργα υπάρχουν διάφορα σύμβολα, άλλα από τα οποία ερμηνεύονται εύκολα και άλλα όχι. Η ίδια παραδέχεται πως τα σύμβολα «δείχνουν και διηγούνται όλα όσα την απασχολούν και την τρομάζουν».

Στην διαπίστωσή μας πως στα εκτεθειμένα έργα της δεν συναντάμε μόνο ένα είδος εικαστικής έκφρασης, πχ της γλυπτικής, επικαλείται πως: «Η σύγχρονη τέχνη έχει ανοίξει. Μπορεί να δεχτεί διάφορα αντικείμενα, να δεχτεί κατασκευές, video art, performance, ό,τι θέλουμε. Τα όρια πια φεύγουν από έναν καμβά και από έναν τοίχο και μπαίνουν (και) σε άλλους χώρους και διαστάσεις» […]

Στην επόμενη ενότητα παρουσιάζεται μέσα από τέσσερα έργα, το θέμα «της μνήμης και της λήθης». Όπως εξηγεί: «Όταν ένας άνθρωπος πεθαίνει, μετά από κάποιο χρονικό διάστημα τον ξεχνάμε. Άρα ο άνθρωπος αυτός περνάει από τη μνήμη στη λήθη. Γι αυτό και οι φωτογραφίες στα έργα μου θολώνουν, γιατί η μνήμη θολώνει! Όμως, αν μπορούμε να δούμε και να αγγίξουμε κάποια δικά του αντικείμενα, τότε είναι σαν να πατιέται ένα κουμπί και να βλέπουμε… ταινία. Τα αντικείμενα σταματάνε τη λήθη και φέρνουν το άτομο στη μνήμη».

Με την ευκαιρία πληροφορούμαστε πως οι θολωμένες φωτογραφίες δεν είναι προϊόν κάποιου προγράμματος επεξεργασίας αλλά το είδωλο που σχηματίζεται, ως αποτέλεσμα της τοποθέτησης αυτών των φωτογραφιών μπροστά σε παραμορφωτικούς φακούς.

Στην ερώτησή μας αν ανάμεσα στα πρόσωπα των θολωμένων φωτογραφιών είναι κάποιο δικό της, με εμφανή δισταγμό μας αποκαλύπτει πως στη φωτογραφία που εμφανίζεται ένα παιδί, είναι η ίδια στην παιδική της ηλικία… Στα χέρια της κρατάει ένα παιχνίδι, ένα παπάκι, το οποίο όμως, δεν το έχει πια και γι αυτό δεν το συμπεριέλαβε στα πρόσθετα αντικείμενα που φιλοξενούνται στο έργο. «Δεν ξέρω… αν το είχα ίσως να είχα και άλλες μνήμες από αυτό», λέει.

Μετανάστευση

Αλλάζοντας θέση, η ματιά μας πέφτει στο έργο με τίτλο «Μετανάστευση» (στον κατάλογο αναφέρεται με τον τίτλο: «Πορεία»). Το έργο έχει μια σκούρα πίσω πλευρά στην οποία αποτυπώνεται μια πομπή προσφύγων. «Είναι ένα kolagraf με πάστα. Είναι ουσιαστικά το πρώτο δοκίμιο που έκανα για το έργο αυτό», λέει η κ.Μιχαλοπούλου και συμπληρώνει πως «αφού το ολοκλήρωσα αποφάσισα να κάνω την ίδια πομπή σε μια πιο ελεύθερη απόδοση, με γύψο πάνω σε plexiglass, το οποίο και τοποθέτησα πιο μπροστά… Μάλιστα έκανα τη δεύτερη πομπή να κινείται σε αντίστροφη διαδρομή ώστε να δημιουργεί την εντύπωση του τρισδιάστατου…»
Το έργο όπως λέει είναι του 2016 και είναι εμπνευσμένο από την προσωπική της εμπλοκή, ως εθελόντρια, στην υποδοχή προσφύγων στη Μυτιλήνη.

« Ήταν μια περίοδος που σκεφτόμουν συνέχεια τι θα κάνω αν μου συμβεί στη ζωή μου κάτι ανάλογο. Να βρεθώ ξαφνικά σε μία κατάσταση που να μην έχω μαζί μου ένα χρήσιμο χαρτί, ένα ρούχο, μια φωτογραφία από το παρελθόν (…) Έτσι ταυτίστηκα με τους ανθρώπους αυτούς».

Στη συνέχεια, σε ένα πιο σύνθετο έργο εμφανίζεται, όπως μας λέει, ο τοίχος ενός σπιτιού που γκρεμίζεται και κάτω αριστερά υπάρχει μία φωλιά πουλιών. Και εξηγεί: «Η φωλιά εγκαταλείπεται για οποιονδήποτε λόγο. Άρα, αυτοί που εγκαταλείπουν τη φωλιά τους έχουν να πάρουν μαζί τους μόνο τα απολύτως απαραίτητα, όπως αυτά που υπάρχουν στο έργο: φωτογραφίες, χρήματα, φάρμακα, σουγιάς επιβίωσης, κεριά, κλπ. Βέβαια, η φωλιά που, όπως είπα, είναι μια φωλιά που εγκαταλείπεται, μπορεί κάλλιστα να εκληφθεί ως η νέα φωλιά, αυτή που θα στεγάσει τους ξεριζωμένους ανθρώπους. Ποιος ξέρει…»

Στα επόμενα δύο έργα της χρησιμοποιεί πανιά μουλιασμένα στη θάλασσα. Στο ένα κυριαρχεί το νερό και ένα καράβι που στα δικά μου μάτια μοιάζει με ανθρώπινες φιγούρες μέσα στο νερό και στο άλλο μια διάφανη βαλίτσα από plexiglass στην οποία όλα τα αξεσουάρ (χερούλι, κουμπιά κλειδαριές, κλπ) είναι μεταλλικά και μάλιστα σκουριασμένα. Μέσα της, όπως φαίνεται από το διάφανο plexiglass, κουβαλά πανιά θαλασσοπλυμένα και παλιές φωτογραφίες. Η βαλίτσα συνδέεται με μια ολόκληρη εποχή, εκείνη του 1800. Είναι έργο εμπνευσμένο από τον πίνακα του Κωνσταντίνου Βολανάκη με τίτλο «Στην αποβάθρα», όπως μας αποκαλύπτει η δημιουργός.

«Ζωντανό» έργο

Παραδίπλα ένα… γυναικείο μπούστο, έργο φυλαγμένο πάλι σε διάφανο κουτί από plexiglass. Κατασκευασμένο από γυψόγαζα και οργανικά υλικά. Για αυτό και στο πέρασμα του χρόνου το έργο αλλάζει μορφή. «Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ένα ΄΄ζωντανό΄΄ έργο, το οποίο μου έδωσε πολλές εκπλήξεις» λέει η κ.Μιχαλοπούλου και προσθέτει: «Στην αρχή το οργανικό υλικό μούχλιασε, μετά άλλαξε χρώμα, μετά έβγαλε ζουζούνια. Ακόμη και τώρα υπάρχουν κάποια λίγα ζουζούνια. Δεν ξέρω πως θα είναι το έργο στο επόμενο διάστημα. Για να παρακολουθώ την εξέλιξή του, τραβώ ανά εξάμηνο μία φωτογραφία…»

Το «ζωντανό» έργο διανύει τον 5ο χρόνο της ζωής του καθώς κατασκευάστηκε το 2019 και όπως μάθαμε είναι η πρώτη φορά που η καλλιτέχνης δημιούργησε ΄΄ζωντανό΄΄ έργο.

«Σκέψη» τιτλοφορείται το επόμενο έργο που συναντάμε στον τοίχο. Εντυπωσιακό! Αυτό που βλέπουμε με την πρώτη ματιά είναι ένας εγκέφαλος ζωγραφισμένος σε παλαιωμένο χαρτί. Στην πραγματικότητα είναι ένας εγκέφαλος φτιαγμένος από ντοματάκια κομμένα σε φέτες, τοποθετημένα έτσι ώστε να σχηματίζουν έναν εγκέφαλο και στη συνέχεια ψημένα πάνω σε… λαδόκολλα! Όπως μας αποκάλυψε η δημιουργός του, χρειάστηκε να κόψει, να τοποθετήσει και να ψήσει τα ντοματάκια πολλές φορές μέσα σε διάστημα 20 ημερών, μέχρι να προκύψει το επιθυμητό αποτέλεσμα! Είναι έργο του 2022 και πρωτοπαρουσιάστηκε πέρσι τον Ιούνιο στην Αθήνα, στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο.

Η επόμενη γνωριμία μου είναι με τις «Μαγεμένες», τα γνωστά/άγνωστα γλυπτά της Θεσσαλονίκης του 2ου μΧ αιώνα που ο Miller τα οδήγησε στην ξενιτιά και σήμερα βρίσκονται στον Λούβρο. Η καλλιτέχνης δημιούργησε πέντε αμφίπλευρες στήλες και στη θέση των αγαλμάτων τοποθέτησε θολωμένες φωτογραφίες τους (…) Όλο το έργο καλύπτεται από plexiglass…

“Γιατί χρησιμοποιήσατε θολωμένες φωτογραφίες;» ρωτάμε την καλλιτέχνη. «Για να δώσω έμφαση στη λήθη αλλά και στην κλοπή…», μας απαντά. Είναι έργο του 2022.

Τα γλυπτά από Alfa Block

Ήρθε η ώρα για τη γνωριμία μας με σειρά γλυπτών, όλα κατασκευασμένα από Alfa Block (πορομπετόν), ένα υλικό που στα χέρια της Σταυρούλας Μιχαλοπούλου «γέννησε» εκπληκτικά έργα.

«Αυτό το υλικό πραγματικά με έχει μαγέψει! Με πάει από μόνο του! Σκαλίζοντάς το είναι σα να μου παρουσιάζεται…» λέει.

Σε ορισμένα έργα το υλικό διατηρεί το φυσικό γκρίζο χρώμα του, σε άλλα γίνεται πιο σκούρο ενώ σε άλλα μπλέκει με κάποιο μέταλλο ή βάφεται μαύρο και λειαίνεται. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό. Η γνωστή εικόνα ενός αετού αλλά και άγνωστα έμβια όντα, φιγούρες που μοιάζουν ανθρώπινες αλλά δεν είναι, κορμοί δέντρων και τοτέμ, συνθέτουν τα έργα αυτής της ενότητας. Κάθε πλευρά του γλυπτού είναι αξιοποιημένη καθώς φιλοξενεί ένα διαφορετικό τμήμα του θέματος. Όπως στην περίπτωση του αετού, στη μία πλευρά βλέπεις το κεφάλι με το εντυπωσιακό ράμφος του και στην πίσω πλευρά τα πόδια με τα γαμψά τους νύχια.

Ορισμένα έργα φέρουν επάνω τους κάποιο γυάλινο κομμάτι σε μπλε χρώμα. «Αυτά μπορεί να είναι και επετειακά συλλεκτικά μικρογλυπτά για τη νέα χρονιά» μας λέει η καλλιτέχνης και με αυτή την ενότητα ολοκληρώνεται η ξενάγησή μας.

Χαλαρή συζήτηση

Σε μια πιο χαλαρή συζήτηση που ακολούθησε ρωτήσαμε την κ.Μιχαλοπούλου τι είναι αυτό που την εμπνέει: οι άνθρωποι, οι μνήμες, οι αγάπες της, τα τραύματά της, τι;

«Στις περισσότερες περιπτώσεις εμπνέομαι από τα υπαρξιακά ζητήματα που απασχολούν τον άνθρωπο: Τι είμαστε, με τι συνδεόμαστε, γιατί υπάρχουμε, πως ήρθαμε, που πάμε; Το υπαρξιακό λοιπόν με απασχολεί πολύ και γι αυτό η σκέψη περιστρέφεται γύρω από αυτό. Όπως βλέπετε αυτή η ενότητα με τις μνήμες συνδέεται πάρα πολύ με τον θάνατο. Πως γίνεται ξαφνικά εκεί που υπάρχουμε να μην υπάρχουμε, πως ξεχνιόμαστε, πως περνάμε και φεύγουμε από αυτή τη ζωή, που πάμε; Είναι πραγματική αυτή η ζωή που ζούμε; Όλα αυτά που βιώνουμε είναι κάτι υλικό ή μήπως είναι κάτι εγκεφαλικό;

-Σας φοβίζει ο θάνατος;

«Ναι, φοβάμαι τον θάνατο: Αυτό δείχνει και το έργο μου με την κλεψύδρα. Από την ώρα που γεννιόμαστε ξεκινάει η αντίστροφη μέτρηση. Η ζωή μας είναι τόσο εύθραυστη αφού ανά πάσα στιγμή μπορεί να τελειώσει».

-Καλά όλα αυτά, υπάρχει όμως κάτι στον αντίποδα, που σας γεμίζει αισιοδοξία;

«Ναι.Ειμαι αισιόδοξη διότι μπορώ να σκέφτομαι και να δημιουργώ.

-Ωραίοι οι προβληματισμοί σας. Γεννούν πολλά ερωτήματα. Οδηγούν όμως και σε κάποιες απαντήσεις;

-Αλήθεια τα έργα είναι ένας τρόπος για να συμφιλιωθείτε με τον φόβο και όσα σας προβληματίζουν;

«Ασυζητητί! Είναι σαν την ψυχοθεραπεία. Όταν το καταλάβεις και το εξωτερικεύσεις αυτό που σε απασχολεί, είναι σαν να έχεις λύσει το μισό πρόβλημα. Έτσι είναι και η τέχνη!»

-Ποια μορφή τέχνης σας εκφράζει περισσότερο και βοηθάει να εξωτερικεύεστε καλύτερα;

Προσωπικά βρίσκω μεγαλύτερο ενδιαφέρον στην γλυπτική. Βιώνω όλη τη διαδικασία ως κάτι μαγικό.

-Επόμενη έκθεση;

Είναι προγραμματισμένη για τις αρχές Φεβρουαρίου στην Ιταλία και συγκεκριμένα στη Ρώμη.