Ανάλυση BBC: Οι πέντε νέες πραγματικότητες ύστερα από τέσσερις εβδομάδες πολέμου Ισραήλ-Χαμάς

Τη νέα κατάσταση που διαμορφώνεται μετά από 4 εβδομάδες πολέμου ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χαμάς αναλύει το BBC. Ειδικότερα, ο διεθνής ανταποκριτής, Τζέρεμι Μπόουεν, στην ανάλυσή του επισημαίνει ότι ουδείς διαθέτει ακόμα την πλήρη ιστορία καθώς είναι δύσκολο να διαλύσεις την ομίχλη του πολέμου για να καταλάβεις τι συμβαίνει στο πεδίο της μάχης. «Η νέα μορφή της σύγκρουσης μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων δεν έχει ακόμη αποσαφηνισθεί. Τα γεγονότα εξακολουθούν να εξελίσσονται με ταχύτητα. Ο φόβος ότι ο πόλεμος θα μπορούσε να εξαπλωθεί είναι υπαρκτός. Οι νέες πραγματικότητες στη Μέση Ανατολή υπάρχουν, αλλά το σχήμα τους και ο τρόπος με τον οποίο θα λειτουργήσουν εξαρτώνται από τον τρόπο με τον οποίο θα συνεχισθεί αυτός ο πόλεμος για το υπόλοιπο της χρονιάς, και πιθανώς και μετά».

Οι 5 νέες πραγματικότητες

1. Μια βεβαιότητα είναι ότι οι Ισραηλινοί υποστηρίζουν τη στρατιωτική εκστρατεία για να διαλύσουν την εξουσία της Χαμάς και της Ισλαμικής Τζιχάντ στη Γάζα. Η οργή τους οφείλεται στο σοκ από τις επιθέσεις της Χαμάς, τη δολοφονία περισσότερων από 1.400 ανθρώπων και το γεγονός ότι περίπου 240 όμηροι εξακολουθούν να κρατούνται στη Γάζα.

Συνάντησα τον Νόαμ Τιμπόν, έναν απόστρατο στρατηγό του ισραηλινού στρατού, για να ακούσω πώς έφθασε μαζί με τη γυναίκα του στο Ναχάλ Οζ, ένα κιμπούτς στα σύνορα με τη Γάζα, μετά την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου.

Η αποστολή του, η οποία ήταν επιτυχής, ήταν να σώσει τον γιο του, τη νύφη του και τις δύο μικρές κόρες τους που βρίσκονταν σε δωμάτιο ασφαλείας, ακούγοντας ένοπλους της Χαμάς να περιφέρονται έξω.

Ο Τιμπόν μπορεί να είναι συνταξιούχος, αλλά πρόκειται για 62χρονο σε καλή φόρμα. Κατέληξε οπλισμένος με ένα τουφέκι και ένα κράνος που είχε πάρει από έναν νεκρό Ισραηλινό στρατιώτη, οδηγώντας μια ομάδα στρατιωτών που είχε συγκεντρώσει στο χάος εκείνης της ημέρας, καθαρίζοντας το κιμπούτς και σώζοντας τις ζωές της οικογένειάς του και πολλών άλλων.

Ο στρατηγός, ένας Ισραηλινός αξιωματικός της παλιάς σχολής, μιλάει ευθέως. «Η Γάζα θα υποφέρει… Κανένα έθνος δεν θα συμφωνήσει ότι ο γείτονάς σας θα σφάξει μωρά, γυναίκες ή ανθρώπους. Ακριβώς όπως εσείς (οι Βρετανοί) συντρίψατε τον εχθρό σας κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτό πρέπει να κάνουμε στη Γάζα. Χωρίς έλεος».

«Και τι θα συμβεί στους αθώους Παλαιστίνιους πολίτες που σκοτώνονται;» «Δυστυχώς, συμβαίνει. Ζούμε σε μια σκληρή γειτονιά και πρέπει να επιβιώσουμε… Πρέπει να είμαστε σκληροί. Δεν έχουμε άλλη επιλογή».

Πολλοί Ισραηλινοί επαναλαμβάνουν την ίδια σκέψη: ότι οι θάνατοι Παλαιστίνιων αμάχων είναι ατυχείς αλλά σκοτώνονται εξαιτίας των ενεργειών της Χαμάς.

2. Είναι επίσης σαφές ότι η επίθεση του Ισραήλ στη Χαμάς προκαλεί τρομερή αιματοχυσία. Ο τελευταίος αριθμός θανάτων Παλαιστινίων από το υπουργείο Υγείας της Γάζας, που διευθύνεται από τη Χαμάς, έχει ξεπεράσει τους 9.000 – από τους οποίους περίπου το 65% είναι παιδιά και γυναίκες.

Δεν είναι σαφές πόσοι από τους άνδρες που σκοτώθηκαν ήταν άμαχοι ή πολεμούσαν για τη Χαμάς ή την Ισλαμική Τζιχάντ.

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν και οι Ισραηλινοί δεν εμπιστεύονται αυτά τα στοιχεία. Ομως, σε προηγούμενες συγκρούσεις, οι στατιστικές αυτές θεωρήθηκαν ακριβείς από τους διεθνείς οργανισμούς.

Ενα ζοφερό ορόσημο πλησιάζει γρήγορα. Τα Ηνωμένα Εθνη λένε ότι περίπου 9.700 άμαχοι έχουν σκοτωθεί στην Ουκρανία μετά την πλήρη ρωσική εισβολή πριν από 21 μήνες.

Μερικοί από τους Παλαιστίνιους νεκρούς είναι από τη Χαμάς. Αλλά ακόμα κι αν αυτό το ποσοστό είναι 10%, κάτι απίθανο, σημαίνει ότι το Ισραήλ τείνει να σκοτώσει τόσους Παλαιστίνιους αμάχους σε λίγο περισσότερο από ένα μήνα όσο η Ρωσία στην Ουκρανία από τον Φεβρουάριο του 2022.

(Ο ΟΗΕ λέει ότι τα δεδομένα για την Ουκρανία είναι ελλιπή και ο πραγματικός αριθμός των αμάχων που σκοτώθηκαν είναι πιθανότατα υψηλότερος, ενώ στη Γάζα ο αριθμός των νεκρών είναι επίσης πιθανό να είναι υψηλότερος, καθώς πολλοί Παλαιστίνιοι πιστεύεται ότι είναι θαμμένοι κάτω από ερείπια).

Το γραφείο του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα θεωρεί ότι είναι τόσο πολλοί οι άμαχοι που έχουν σκοτωθεί και τραυματισθεί σε ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές, φτάνοντας στο σημείο να εκφράσει σοβαρές ανησυχίες ότι οι επιθέσεις είναι δυσανάλογες και μπορεί να είναι εγκλήματα πολέμου.

Από τις πρώτες μέρες μετά τις επιθέσεις της Χαμάς, ο πρόεδρος Μπάιντεν υποστήριξε την απόφαση του Ισραήλ να χρησιμοποιήσει στρατιωτική βία για να απομακρύνει τη Χαμάς από την εξουσία, αλλά με «τον σωστό τρόπο». Εννοούσε ότι το Ισραήλ πρέπει να τηρεί τους νόμους του πολέμου που προστατεύουν τους αμάχους.

Στο Τελ Αβίβ έφτασε ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Αντονι Μπλίνκεν. Πριν απογειωθεί, είπε: «Οταν βλέπω ένα παιδί από την Παλαιστίνη –ένα αγόρι, ένα κορίτσι– να τραβιέται από τα ερείπια ενός κτιρίου που κατέρρευσε, αυτό με πονάει όσο κι ένα παιδί από το Ισραήλ ή οπουδήποτε αλλού».

Εχω κάνει ρεπορτάζ για όλους τους πολέμους του Ισραήλ τα τελευταία 30 χρόνια. Δεν θυμάμαι μια αμερικανική κυβέρνηση να έχει δηλώσει τόσο δημόσια ότι το Ισραήλ πρέπει να τηρεί τους νόμους του πολέμου. Η επίσκεψη Μπλίνκεν υποδηλώνει ότι δεν πιστεύει ότι το Ισραήλ ακολουθεί τις συμβουλές του Μπάιντεν.

3. Κάτι άλλο που γνωρίζουμε με βεβαιότητα είναι ότι ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου βρίσκεται υπό μεγάλη πίεση.

Σε αντίθεση με τους αρχηγούς ασφαλείας και του στρατού του Ισραήλ, δεν έχει αποδεχθεί καμία προσωπική ευθύνη για την καταστροφική αποτυχία, που άφησε τις ισραηλινές συνοριακές κοινότητες ουσιαστικά ανυπεράσπιστες στις 7 Οκτωβρίου.

Την περασμένη Κυριακή, 29 Οκτωβρίου, προκάλεσε σάλο όταν με ένα tweet κατηγόρησε τις υπηρεσίες πληροφοριών. Ο κ. Νετανιάχου διέγραψε το μήνυμα και ζήτησε συγγνώμη.

Τρεις Ισραηλινοί, ένας πρώην διαπραγματευτής ειρήνης, ένας πρώην επικεφαλής της Shin Bet (εσωτερική υπηρεσία πληροφοριών του Ισραήλ) και ένας επιχειρηματίας τεχνολογίας, έγραψαν άρθρο στο περιοδικό Foreign Affairs, λέγοντας ότι ο κ. Νετανιάχου δεν πρέπει να λάβει μέρος στις αποφάσεις του πολέμου και οτιδήποτε ακολουθεί.

Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός έχει πιστούς υποστηρικτές αλλά έχει χάσει την εμπιστοσύνη του στρατιωτικού κατεστημένου.

Ο Νόαμ Τίμπον συγκρίνει τον Νετανιάχου με τον Νέβιλ Τσάμπερλεν, τον Βρετανό πρωθυπουργό που αναγκάστηκε να παραιτηθεί το 1940 και αντικαταστάθηκε από τον Ουίνστον Τσόρτσιλ. «Αυτή είναι η μεγαλύτερη αποτυχία στην ιστορία του κράτους του Ισραήλ. Ηταν μια στρατιωτική αποτυχία. Ηταν μια αποτυχία πληροφοριών. Και ήταν η αποτυχία της κυβέρνησης… Αυτός που ήταν πραγματικά υπεύθυνος –και όλη η ευθύνη είναι πάνω του– είναι ο πρωθυπουργός, ο Μπενιαμίν Νετανιάχου… Είναι υπεύθυνος για τη μεγαλύτερη αποτυχία στην ιστορία του Ισραήλ».

4. Είναι επίσης σαφές ότι το παλιό status quo έχει συντριβεί. Ηταν δυσάρεστο και επικίνδυνο, αλλά φαινόταν να προσδίδει μία σταθερότητα. Από το τέλος της τελευταίας παλαιστινιακής εξέγερσης γύρω στο 2005 είχε εμφανιστεί ένα μοτίβο που ο κ. Νετανιάχου πίστευε ότι θα μπορούσε να διατηρηθεί επ′ αόριστον. Πρόκειται για επικίνδυνη ψευδαίσθηση, για όλους – Παλαιστίνιους και Ισραηλινούς.

Το επιχείρημα ήταν ότι οι Παλαιστίνιοι δεν αποτελούν πλέον απειλή για το Ισραήλ. Αντίθετα, ήταν ένα πρόβλημα προς διαχείριση. Τα διαθέσιμα εργαλεία περιλαμβάνουν μπαστούνια, καρότα και την αρχαία τακτική του «διαίρει και βασίλευε».

Ο κ. Νετανιάχου, ο οποίος ήταν πρωθυπουργός το μεγαλύτερο διάστημα από το 2009, είχε υποστηρίξει σταθερά ότι το Ισραήλ δεν έχει εταίρο για την ειρήνη.

Η Παλαιστινιακή Αρχή (ΠΑ), κύριος αντίπαλος της Χαμάς, είναι μια οργάνωση με βαθιά προβλήματα και πολλοί που την υποστηρίζουν πιστεύουν ότι ο ηλικιωμένος πρόεδρός της Μαχμούντ Αμπάς πρέπει να αποχωρήσει. Αλλά αποδέχτηκε την ιδέα της ίδρυσης ενός παλαιστινιακού κράτους δίπλα στο Ισραήλ στη δεκαετία του 1990.

«Διαίρει και βασίλευε» για τον κ. Νετανιάχου σήμαινε να επιτραπεί στη Χαμάς να οικοδομήσει την εξουσία της στη Γάζα εις βάρος της Παλαιστινιακής Αρχής. Ενώ ο μακροβιότερος πρωθυπουργός του Ισραήλ είναι πάντα προσεκτικός σχετικά με το τι λέει δημόσια, οι ενέργειές του εδώ και πολλά χρόνια δείχνουν ότι δεν θέλει να επιτρέψει στους Παλαιστίνιους να έχουν ένα ανεξάρτητο κράτος.

Αυτό θα σήμαινε παραχώρηση γης στη Δυτική Οχθη, συμπεριλαμβανομένης της Ανατολικής Ιερουσαλήμ, για την οποία η ισραηλινή δεξιά πτέρυγα πιστεύει ότι ανήκει στους Εβραίους.

Από καιρό σε καιρό, οι δηλώσεις του κ. Νετανιάχου διέρρεαν. Το 2019, ορισμένες ισραηλινές πηγές υποστηρίζουν ότι μιλώντας σε μια ομάδα μελών του κοινοβουλίου του Λικούντ, είπε ότι εάν αντιτίθεντο σε ένα παλαιστινιακό κράτος θα πρέπει να υποστηρίξουν σχέδια για τη διοχέτευση χρημάτων –κυρίως από το Κατάρ– προς τη Γάζα.

Τους είπε ότι η εμβάθυνση του διχασμού μεταξύ της Χαμάς στη Γάζα και της Παλαιστινιακής Αρχής στη Δυτική Οχθη θα καθιστούσε αδύνατη την ίδρυση κράτους.

5. Είναι επίσης σαφές ότι το Ισραήλ, με την υποστήριξη των Αμερικανών, δεν θα ανεχθεί μια συμφωνία που επιτρέπει στη Χαμάς να παραμείνει στην εξουσία. Αυτό εγγυάται περισσότερη αιματοχυσία. Επίσης εγείρει μεγάλα ερωτήματα για το τι ή ποιος τους αντικαθιστά, τα οποία μέχρι στιγμής δεν έχουν απαντηθεί.

Η σύγκρουση μεταξύ Αράβων και Εβραίων για τον έλεγχο της γης μεταξύ του ποταμού Ιορδάνη και της Μεσογείου Θάλασσας διαρκεί περισσότερα από 100 χρόνια. Ενα μάθημα από τη μακρά και αιματηρή ιστορία, είναι ότι δεν θα υπάρξει ποτέ στρατιωτική λύση.

Στη δεκαετία του 1990, καθιερώθηκε η ειρηνευτική διαδικασία του Οσλο για να τερματισθεί η σύγκρουση με την ίδρυση ενός παλαιστινιακού κράτους με πρωτεύουσα την Ανατολική Ιερουσαλήμ μαζί με το Ισραήλ.

Η τελευταία προσπάθεια αναβίωσής του, ύστερα από χρόνια συνεχόμενων διαπραγματεύσεων, έγινε κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Ομπάμα. Απέτυχε πριν από μια δεκαετία, και από τότε η σύγκρουση φουντώνει.

Οπως έχουν πει ο πρόεδρος Μπάιντεν και πολλοί άλλοι, η μόνη πιθανή ευκαιρία για την αποφυγή περισσότερων πολέμων είναι να δημιουργηθεί ένα παλαιστινιακό κράτος δίπλα στο Ισραήλ.

Αυτό δεν είναι δυνατό με τους σημερινούς ηγέτες εκατέρωθεν. Οι εξτρεμιστές, τόσο Ισραηλινοί όσο και Παλαιστίνιοι, θα έκαναν ό,τι μπορούσαν για να πλήξουν την ιδέα, όπως έκαναν από τη δεκαετία του 1990.

Μερικοί από αυτούς πιστεύουν ότι ακολουθούν το θέλημα του Θεού, γεγονός που καθιστά αδύνατο να τους πείσουν να αποδεχθούν έναν συμβιβασμό.

Αν αυτός ο πόλεμος όμως δεν έχει προκαλέσει αρκετό σοκ για να σπάσει βαθιές προκαταλήψεις και να καταστήσει βιώσιμη την ιδέα των δύο κρατών, τίποτα δεν θα το κάνει.

Και χωρίς έναν αμοιβαία αποδεκτό τρόπο τερματισμού της σύγκρουσης, περισσότερες γενιές Παλαιστινίων και Ισραηλινών θα καταδικασθούν σε περισσότερους πολέμους.