Κων. Φίλης στο libre: Το στρατηγικό δόγμα της Ελλάδας έχει αλλάξει – Ο εγκλωβισμένος Πούτιν και οι τρόποι διεξόδου

Πτυχές του εν εξελίξει πολέμου που δεν έχουν φωτισθεί αρκετά ως τώρα, αποκαλύπτει, μέσω της συνέντευξής του στο libre.gr ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Κωνσταντίνος Φίλης. Παράλληλα, ο αν. καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Αμερικανικό Κολλέγιο και αναλυτής διεθνών θεμάτων του τηλεοπτικού σταθμού ΑΝΤ1 προχωρά σε μια σε βάθος ανάλυση των σχέσεών μας με τη Δύση, με την ελληνική κυβέρνηση να θέλει να στείλει σήμα αξιόπιστου εταίρου.

«Είναι προφανές ότι έχει αλλάξει το στρατηγικό δόγμα της Ελλάδας. Πλέον θεωρούμε ότι είναι προς το συμφέρον μας να εμπλακούμε πιο ενεργά, πιο δραστήρια σε επιχειρήσεις», υπογραμμίζει χαρακτηριστικά.

Ενώ προσεγγίζει με κάθε λεπτομέρεια και τις σχέσεις στο τρίγωνο, Αθήνα – Μόσχα – Άγκυρα, με την επισήμανση ότι η Ρωσία θεωρεί ότι «μετά τη Συμφωνία των Πρεσπών, η Ελλάδα έχει ακόμη περισσότερο ταυτισθεί με τη Δύση και τον αμερικανικό παράγοντα».

Συνέντευξη στον Νίκο Παπαδημητρίου

Ερ.: Πού βρισκόμαστε αυτήν τη στιγμή (σ.σ. χθες βράδυ) σε στρατιωτικό, διπλωματικό και πολιτικό επίπεδο;

Απ.: Βρισκόμαστε σε μια κατάσταση όπου η Ρωσία πέντε 24ωρα μετά δεν έχει πετύχει τους αντικειμενικούς σκοπούς που είχε σε σχέση με την εισβολή. Αυτό επιβεβαιώνει, αν μη τι άλλο, ότι η επιλογή αυτή ήταν προβληματική, εκτός λογικής θα έλεγα εγώ. Η Ρωσία θα μπορούσε να αρκεστεί στην αναγνώριση του Λουχάνσκ και του Ντονέτσκ, σε μια επανάληψη του μοντέλου «Κριμαία», αυτή τη φορά πιο διευρυμένα. Οι περιοχές αυτές από το 2014 και μετά ελέγχονταν από τη Ρωσία.

Οι επιλογές του Βλ. Πούτιν

Ερ.: Συνεπώς, προφανώς και είχε και άλλες επιλογές η Μόσχα. Ποιες ήταν αυτές;

Απ.: Ναι, οι επιλογές του Πούτιν ήταν οι εξής τρεις:

*Κατόπιν της αναγνώρισης του Λουχάνσκ και του Ντονέτσκ, να μείνει εκεί και να ελέγξει τις περιοχές αυτές με έναν τρόπο πιο εμφατικό από ό,τι την περίοδο 2015 – 2022. Στο σημείο αυτό να πω ότι η ουκρανική κυβέρνηση ελέγχεται για το ότι δεν τήρησε τις Συμφωνίες του Μινσκ, παρότι η ίδια λέει ότι έγιναν με «το πιστόλι στον κρόταφο». Αυτό είναι και το πιο λογικό σενάριο, μάλλον ανακουφιστικό και για τους ευρωπαίους και για την Ουκρανία.

*Το δεύτερο σενάριο θα ήταν να διεύρυνε η Ρωσία τον έλεγχό της και να έφθανε στην περιοχή της Μαριούπολης, να έμπαινε πιο μέσα στην Αζοφική και να καθιστούσε την Ουκρανία περίκλειστη χώρα. Αλλά και να ήλεγχε μεγάλο κομμάτι της βιομηχανικής παραγωγής της χώρας, καθώς εστιάζεται σε αυτές τις περιοχές πάνω από το 50% του ουκρανικού ΑΕΠ. Αυτό, βέβαια, προϋπέθετε πόλεμο. Αυτό το σενάριο θα ήταν δυσκολότερο από το πρώτο, θα είχε μεγαλύτερες αντιδράσεις αλλά θα μπορούσε σχετικά να το υποστηρίξει η Ρωσία.

*Το τρίτο σενάριο που είναι και αυτό που επέλεξε, είναι το άλογο σενάριο. Ένα σενάριο το οποίο βάζει τη Ρωσία απέναντι σε όλους, ακόμη και οι πιο στενοί σύμμαχοι – βλέπε Κίνα – την στηρίζουν μεν, διακριτικά δε και δυσκολεύονται να το συνεχίσουν επί μακρόν. Η Κίνα δεν μπορεί να συνεχίζει να υποστηρίζει μια πολιτική της Ρωσίας, η οποία παραβιάζει σύνορα, εδαφική ακεραιότητα και εθνική κυριαρχία. Και γίνεται προβληματικό κυρίως τώρα που έχουμε τις εικόνες με τους νεκρούς αμάχους. Με μια Ρωσία που έχει προσέξει να μην προκαλέσει εκατόμβη νεκρών μεν, αλλά όπως και να έχει, οι σημερινοί βομβαρδισμοί (σ.σ. της Δευτέρας) στο Χάρκοβο την βάζουν σε ακόμη πιο δύσκολη θέση. Θα πείτε, μπορεί να πτοηθεί ο Πούτιν; Εγώ δεν λέω ότι μπορεί να πτοηθεί, αλλά να σκεφθούμε πώς λειτουργούν καταλυτικά αυτές οι εικόνες, που φθάνουν στα σπίτια μας, στο να πιεστούν οι ηγεσίες από την κοινή γνώμη στο να γίνουν πιο δυναμικές απέναντι στον Πούτιν.

Ο Ρώσος Πρόεδρος έσπασε τα ταμπού της Ευρώπης

Ερ.: Για τη στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης τι έχετε να πείτε;

Απ.: Αυτή η αφύπνιση της Ευρώπης, τα ταμπού που έσπασαν, τα έσπασε ο ίδιος ο Πούτιν, για παράδειγμα το ταμπού επίθεσης σε μια ευρωπαϊκή χώρα. (Ο πόλεμος στην Γιουγκοσλαβία ήταν ένας εμφύλιος σπαραγμός). Έσπασε αυτό το ταμπού ο Πούτιν και εν συνεχεία έσπασαν τα ταμπού οι ευρωπαίοι, όπως για παράδειγμα αυτό της μη προμήθειας οπλισμού σε τρίτες χώρες.

Ακόμη, της θέσης της Γερμανίας σε σχέση με το αμυντικό της πρόγραμμα και προϋπολογισμό, που εκτινάχθηκε για το 2022 και από εδώ και πέρα θα είναι το 2% του ΑΕΠ.

Επίσης, το ταμπού του κλεισίματος του εναέριου χώρου, που είναι ένα μέτρο οικονομικό, εμπορικό. Της εξόδου συγκεκριμένων ρωσικών τραπεζών από το σύστημα SWIFT. Αυτά είναι πολλά ταμπού για τους ευρωπαίους και σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα – κι αυτό έχει έναν υπεύθυνο που λέγεται Βλαντίμιρ Πούτιν.

Η διέξοδος της Μόσχας

Ερ.: Φθάσαμε έτσι, κύριε καθηγητά, στο ευχάριστο κατ’ αρχήν γεγονός, να κάθονται στο ίδιο τραπέζι οι δύο αντιπροσωπείες (ρωσική – ουκρανική). Αλλά, πριν καλά καλά πληροφορηθούμε πού κατέληξαν αυτές οι συζητήσεις, τώρα βλέπουμε νέους βομβαρδισμούς, και στο Κίεβο. Ποια εξέλιξη, συνεπώς, βλέπετε ως πιο πιθανή από εδώ και πέρα;

Απ.: Δεν μπορώ να κάνω καμία εκτίμηση, γιατί το περιβάλλον είναι ρευστό. Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι δεν συνηθίζεται, το αντίθετο, να γίνονται διαπραγματεύσεις εν μέσω βομβαρδισμών. Συνήθως τα εμπλεκόμενα μέρη κάθονται στο τραπέζι αφού προηγουμένως έχει επιτευχθεί κατάπαυση του πυρός.

• Αυτό δείχνει και το βαθμό δυσκολίας, ίσως και απελπισίας και της μίας και της άλλης πλευράς, ή προσπάθειας να δείξουν ότι διαπραγματεύονται, παρότι είναι εκ διαμέτρου αντίθετες οι προσεγγίσεις τους, το σημείο εκκίνησης. Παρά το γεγονός ότι η κατάσταση έχει εκτραχυνθεί, παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει κοινός παρονομαστής, η μόνη αχτίδα ελπίδας είναι η περίπτωση να αρχίζει να συνειδητοποιεί ο Πούτιν τα επίχειρα των επιλογών του, ότι η κίνησή του τού έχει προκαλέσει μεγάλο κακό.

Για να γίνει αυτό υπάρχει μόνο ένας τρόπος: να τού προσφερθεί μία διέξοδος, η οποία θα τού δώσει τη δυνατότητα να σώσει τα προσχήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό χωρίς να επιβάλει τους κανόνες και τους όρους του. Να φανεί, έτσι, ότι κάποια από τα αιτήματά του γίνονται δεκτά -και η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν λογικά αιτήματα εκ μέρους της Ρωσίας. Παράλογος είναι ο τρόπος που επέλεξε να προσπαθήσει να τα επιβάλει. Και πρέπει να δοθεί μια διέξοδος στον Πούτιν τώρα που είναι στα κάτω του – η αλήθεια είναι ότι είναι εγκλωβισμένος -.

Να μην θεωρήσει κανείς ότι τώρα είναι η ευκαιρία να τον ταπεινώσει περισσότερο ή να τον υπονομεύσει, ίσως κάποιοι σκεφθούν ότι τώρα είναι η ευκαιρία να ξεμπερδεύουν με τον Πούτιν. Αυτό δεν είναι τόσο εύκολο. Θα πρέπει σε πρώτη φάση να προσφερθεί μία διέξοδος για να μην πάμε σε χειρότερα. Το πληγωμένο θηρίο που έχει ήδη κάνει ένα στρατηγικό λάθος μπορεί μετά να μπει στη ζώνη του ανορθολογικού και να κάνει και άλλα λάθη.

Ερ.: Ποια, όμως, είναι για σας, δίκαια αιτήματα για τη Ρωσία;

Απ.: Το αίτημα για τη μη εγκατάσταση πυραυλικών συστημάτων σε χώρες του ΝΑΤΟ που είναι πολύ κοντά στη Ρωσία κατά την άποψή μου είναι ένα λογικό αίτημα. Το αίτημα να έχει η Ρωσία κάποιο λόγο και ρόλο στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας επίσης είναι εύλογο και μάλιστα θα έπρεπε εμείς να το έχουμε αναζητήσει και είναι η ώρα να κάνουμε μια αποτίμηση του τι πήγε λάθος. Η αλήθεια είναι ότι, ως Δύση, κάναμε λάθη π.χ. το λάθος της ταπείνωσης της Ρωσίας τη δεκαετία του ‘90, το λάθος της περιφρόνησής της από εκεί και πέρα. Αυτά δεν δικαιολογούν στο ελάχιστο ό,τι συμβαίνει στην Ουκρανία αλλά ακόμη και το status της Ουκρανίας είναι κάτι που θα μπορούσε να είναι προς συζήτηση αρκεί αυτό να μην είναι προϊόν επιβολής αλλά κάτι που θα το θελήσουν οι ίδιοι οι Ουκρανοί.

Το νέο ελληνικό δόγμα

Ερ.: Εν αντιθέσει με το παρελθόν, η Ελλάδα τούτη τη φορά παίρνει καθαρή θέση αποστέλλοντας μάλιστα και στρατιωτικό υλικό. Είναι μια απόφαση που την συσχετίζετε με παρόμοιες πρόσφατες αποφάσεις, όπως η απόφαση για αποστολή στρατιωτών στην υποσαχάρια Αφρική ή την αποστολή της συστοιχίας των Patriot στον Κόλπο; Πώς προσεγγίζετε το θέμα και μάλιστα τι συνεπάγεται στις σχέσεις μας με τη Ρωσία;

Απ.: Είναι προφανές ότι έχει αλλάξει το στρατηγικό δόγμα της Ελλάδας. Πλέον θεωρούμε ότι είναι προς το συμφέρον μας να εμπλακούμε πιο ενεργά, πιο δραστήρια σε επιχειρήσεις για παράδειγμα στο Σαχέλ – από ό,τι φαίνεται βέβαια μάς πρόλαβαν οι εξελίξεις και αποχωρεί η Γαλλία από εκεί -. Για να μπορούμε να διεκδικούμε κάτι περισσότερο έναντι των εταίρων μας στη λογική ότι δεν είμαστε μόνο οι γκρινιάρηδες που απαιτούμε, αλλά μπορούμε να προσφέρουμε κιόλας -και είμαστε σε θέση να το κάνουμε αυτό αποτελεσματικά.

• Το δεύτερο που θέλω να παρατηρήσω είναι ότι σε σχέση με την Ουκρανία, η Ελλάδα δεν μπορεί παρά να έχει καθαρή στάση και θέση αρχής που είναι υπέρ του απαραβίαστου των συνόρων, υπέρ της εδαφικής ακεραιότητας και της εθνικής κυριαρχίας. Τίποτε λιγότερο από αυτό. Άρα, είναι λογικό, η Ελλάδα να έχει πάρει σαφή θέση στο συγκεκριμένο ζήτημα. Γιατί στείλαμε τα όπλα;

Δεν ξέρω τι πληροφόρηση μπορεί να έχει η κυβέρνηση, αλλά καταλαβαίνω ότι εμείς θέλουμε να δώσουμε την εικόνα προς τους δυτικούς εταίρους μας, ειδικότερα τις Ηνωμένες Πολιτείες, ότι είμαστε ένας αξιόπιστος και συνεπής εταίρος τους, ότι δεν παλινωδούμε όπως κάνει η Τουρκία σε σχέση με τη Ρωσία. Ότι δεν έχουμε δεύτερες σκέψεις και ότι είμαστε εταίροι και όχι τζαναμπέτες, όπως οι Τούρκοι. Με την προοπτική αυτό να μάς καταστήσει ένα σταθερό προπύργιο της Δύσης στην περιοχή.

• Το τρίτο είναι ότι υπάρχουν κάποιες αναλογίες με το Κυπριακό. Δεν είναι ίδιες οι συνθήκες, αλλά σε άλλη έκταση και χρονική περίοδο φαντασθείτε την αναλογία: δεν μπορεί μια χώρα που αναγνωρίζει ομογάλακτους και αδιαφορεί για τη διαίρεση εδαφών – ανακήρυξη ανεξαρτησίας, όπως έγινε με το Λουχάνσκ και το Ντονέτσκ, να τής περνάει αυτό. Ή, εν πάση περιπτώσει, η Ελλάδα να μην παίρνει καθαρή και σαφή θέση σε βάρος αυτής της αντίληψης.

Σε σχέση με τη Ρωσία, εκείνη θεωρεί ότι, μετά τη Συμφωνία των Πρεσπών, η Ελλάδα έχει ακόμη περισσότερο ταυτισθεί με τη Δύση και τον αμερικανικό παράγοντα. Επίσης, η Ρωσία έχει πάρα πολλούς λόγους για να είναι κοντά με την Τουρκία, περισσότερους από ό,τι να είναι κοντά με την Ελλάδα. Άρα, το κακό δεν πιστεύω πως είναι τόσο μεγάλο από αυτήν την κίνηση. Σε μια σχέση κόστους – οφέλους, δεν πιστεύω ότι το κόστος θα είναι μεγαλύτερο από το όφελος, γιατί η Ρωσία έτσι κι αλλιώς στηρίζει περισσότερο τη σχέση με την Τουρκία, η οποία τής είναι πιο πολύτιμη και πιο χρήσιμη και πιο πρόθυμη από ό,τι η Ελλάδα.

Ερ.: Οικονομική ζημία δεν θα έχει η χώρα μας από την επιδείνωση των σχέσεων με τη Μόσχα;

Απ.: Πρέπει να δει κανείς το θέμα των τουριστών, που είναι πολύ σημαντικό. Με το κλείσιμο του εναέριου χώρου αντιλαμβάνεστε ότι αν δεν αλλάξει κάτι γρήγορα και δραστικά θα έχουμε πολύ μεγάλη «αιμορραγία» σε σχέση με τους Ρώσους τουρίστες, πράγμα που δεν θα θέλαμε. Το δεύτερο είναι τα προσφυγικά ρεύματα, ήδη φαίνεται ότι περίπου 6 εκατ.

• Ουκρανοί είναι εκτοπισμένοι από τις εστίες τους και τουλάχιστον 400.000 έχουν ήδη βγει εκτός Ουκρανίας. Και το τρίτο είναι ότι η Τουρκία με τη στάση που τηρεί, ναι μεν για την ώρα έχει ένα σχετικό όφελος και μπορεί να έχει και ακόμη μεγαλύτερο αν γίνει πλυντήριο μαύρου χρήματος μετά τις κυρώσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη Ρωσία.

Αλλά από την άλλη θα υποχρεωθεί, όσο το ρήγμα βαθαίνει, να πάρει θέση. Πράγμα που δεν επιθυμεί.