Έρευνα/libre: Η Βαλένθια στοιχειώνει τον Κηφισό-Θέμα χρόνου η “τέλεια καταιγίδα” στην Αττική- Πόσο έτοιμοι είμαστε;

H καταστροφή στην Ισπανία με τους εκατοντάδες νεκρούς από τις καταστροφικές πλημμύρες καθιστά δραματικά επίκαιρη (ξανά) τη συζήτηση για την κλιματική αλλαγή και τους τρόπους προστασίας απ’ αυτήν στην Ελλάδα, η οποία άλλωστε έχει “χτυπηθεί” στο πρόσφατο παρελθόν από τέτοιου είδους φαινόμενα. Η σχετική συζήτηση όμως αποκτά ακόμα πιο δραματικούς τόνους όταν μπαίνει στην κουβέντα η ερώτηση “τι μπορεί να γίνει στην Αττική αν σημειωθούν βροχοπτώσεις του μεγέθους της Βαλένθια, ή, ακόμα χειρότερα, της Θεσσαλίας πέρυσι;”

ΚΕΙΜΕΝΟ–ΕΡΕΥΝΑ

Νίκος Γιαννόπουλος, Χρόνης Διαμαντόπουλος

Οι απαντήσεις καταδεικνύουν ότι οι αρμόδιες αρχές θα έπρεπε να πάρουν μέτρα… χθες, ούτε καν αύριο. Η Αττική των μπαζομένων ποταμών και ρεμάτων, η Αττική του Κηφισού, κατά κύριο λόγο, μπορεί να “πνιγεί” μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα αν σημειωθούν βροχές που θα ξεπερνούν για παράδειγμα τα 400 mm. Οι επιλογές που έγιναν τις προηγούμενες δεκαετίες για την ανάπτυξη της Αττικής είναι τόσο καταστροφικές και επιζήμιες για το περιβάλλον και τους κατοίκους της πόλης που χρειάζεται ολικός επανασχεδιασμός για να αποτραπεί μία τραγωδία σαν αυτή που ζει η Ισπανία ή σαν αυτή που έζησε πέρυσι η Θεσσαλία με την κακοκαιρία Ντάνιελ.

“Αν μας διδάσκει κάτι η Dana της Ισπανίας, όπως και ο Nτάνιελ της δικής μας Θεσσαλίας είναι ότι μαθαίναμε στα πολυτεχνεία: Το νερό έχει μνήμη! Στη Βαλένθια, η δικτατορία του Φράνκο το 1957, πιστεύοντας ότι τα «μεγάλα έργα» φέρνουν ανάπτυξη εξέτρεψε και εγκιβώτισε το ποτάμι, μετά από μία πλημμύρα με 81 νεκρούς. Μετά από μία γενιά το ποτάμι επέστρεψε σαρώνοντας τα πάντα. Στην δική μας περίπτωση δεν συνέβη κάτι διαφορετικό: Η Κάρλα και ο Πηνειός ανακατέλαβαν τη γη που άλλοτε κατείχαν με βίαιο τρόπο μέσα σε μια νύχτα. Αν αναζητήσουμε αναλογίες στην Αττική, ο Κηφισός περιορίστηκε σε έναν τσιμεντένιο υπόγειο αγωγό, για να αναπτυχθεί ο αυτοκινητόδρομος. Ο αγωγός αυτός ανά πάσα στιγμή μπορεί να υπερχειλίσει” τονίζει στο Libre o Νίκος Μπελαβίλας, Καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και Διευθυντής του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος.

Eίναι χρήσιμο να τονιστεί εδώ το εξής έτσι ώστε να έχουμε όλοι τη μεγάλη εικόνα στο μυαλό μας. Στις πλημμύρες της Ισπανίας το ύψος βροχής ήταν μικρότερο σε σχέση με την κακοκαιρία Ντάνιελ στη Θεσσαλία.

Οι αρχές της χώρας κατέγραψαν το πικ του φαινομένου στην περιοχή Chiva, 30 χιλιόμετρα από την πόλη της Βαλένθια με ύψος βροχής τα 445,.4mm. Στο φαινόμενο της Θεσσαλίας ο μετεωρολογικός σταθμός του meteo.gr του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνας κατέγραψε ύψος βροχής το φοβερό 1235mm, “επίδοση” δηλαδή τριπλάσια από αυτή στη Βαλένθια. Γι’ αυτό και όταν η συζήτηση έρχεται στα της Αττικής οι πάντες παγώνουν.

Επίσης, όπως αποδείχθηκε στην πρόσφατη συνάντηση-συζήτηση με θέμα «ΚΗΦΙΣΟΣ ΩΡΑ ΜΗΔΕΝ» που διεξήχθη στο Δημαρχείο Νίκαιας την Πέμπτη 17 Οκτωβρίου, έχουν σπάσει πλέον και πολλοί μύθοι που αφορούσαν το ζήτημα: Ο ποιο διαδεδομένος; Ο,τι οι πλημμύρες οφείλονται στα ακαθάριστα φρεάτια. Αυτό, πολύ απλά, δεν ισχύει.

“Τα πράγματα μοιάζουν με δραματικό τρόπο στην Αθήνα και στη Βαλένθια, η έκταση της επικίνδυνης ζώνης της πλημμύρας, το μέγεθος του πληθυσμού που κινδυνεύει, ακόμη και το ύψος βροχής που ήταν σχεδόν το ίδιο με της Μάνδρας του 2017” συνεχίζει ο Νίκος Μπελαβίλας. “Η πυκνότητα των φαινομένων σε όλη τη Μεσόγειο και στην Ελλάδα δείχνουν ότι η ζημιά έχει πλέον γίνει. Η κλιματική κρίση ήρθε για να μείνει, οι επεμβάσεις στα ποτάμια των προηγούμενων εποχών ήταν καταστροφικές, να δούμε πλέον πως και αν θα αναστρέψουμε την κατάσταση”.

Την ίδια θεώρηση των πραγμάτων έχει και ο Γιώργος Ιωακειμίδης, επικεφαλής Αξιωματικής Αντιπολίτευσης Περιφέρειας Αττικής ο οποίος προσθέτει στον προβληματισμό μας τα εξής σημαντικά: “Από τον Nτάνιελ στη Θεσσαλία στην Dana της Βαλένθια, τα ακραία αυτά φαινόμενα έχουν μια κοινή αιτία πρόκλησης και δεν είναι άλλη από την κλιματική κρίση. Και εδώ εισέρχεται το ερώτημα πόσο θωρακισμένη είναι η Αττική στην κλιματική κρίση και σε τόσο έντονα καιρικά φαινόμενα που με μαθηματική ακρίβεια κάποια στιγμή θα έρθουν στη χώρα μας. Η απάντηση είναι, δυστυχώς, καθόλου. Ήδη από το 2021 κρούαμε τον κώδωνα του κινδύνου για τον Κηφισό, γιατί η τραγική εμπειρία του 1961 δείχνει ότι εκεί πρέπει να δοθεί το βάρος. Με μια μελέτη που έγινε το 1982 ο Κηφισός κατασκευάστηκε 22 χρόνια μετά, όμως, λόγω κλιματικής κρίσης τα πάντα έχουν αλλάξει”.

Εννέα περιοχές, σύμφωνα με Σχέδιο Διαχείρισης Πλημμυρών της Αττικής, βρίσκονται στη ζώνη υψηλού κίνδυνου. Στη λεκάνη του Κηφισού, την Σαρωνίδα–Ανάβυσσο –Παλαιά Φώκαια , την περιοχή των Μεσογείων, τις χαμηλές ζώνες Μεγάρων – Νέας Περάμου, Ασπροπύργου–Ελευσίνας και Λουτρακίου, της τεχνητής λίμνης Μαραθώνα, ο Μαραθώνας–Νέα Μάκρη και οι παράκτιες περιοχές Βάρης–Αγίας Μαρίνας Κορωπίου.

Ο πρώην δήμαρχος Ρέντη προτείνει λύσεις για τη διαφυγή από αυτή τη δύσκολη κατάσταση:

“Πρώτον, πρέπει να δημιουργηθεί λίμνη 70.000 κυβικών στα βουνά για να συγκρατείται το νερό και να μη διοχετεύεται όλο στον Κηφισό. Δεύτερον, πρέπει να τοποθετηθούν αισθητήρες στο ποτάμι για την έγκαιρη προειδοποίηση σε περίπτωση μεγάλης ροής υδάτων. Βασική μας θέση παράλληλα παραμένει, το 1% του ΦΠΑ που εισπράττει το κράτος στην Αττική, να διοχετευθεί στην Πολιτική Προστασία μέσα από ένα ανεξάρτητο Περιφερειακό Ταμείο με όρους Μητροπολιτικότητας για την Πολιτική Προστασία της Αττικής με το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο που θα το συνοδεύει, για την ταχύτερη επίσπευση των έργων που χρειάζεται η Αττική απέναντι στην κλιματική κρίση”.

Αττική: Κινδυνεύουν άμεσα δημόσιες δομές

Μελέτες που αναδεικνύουν τις ισχυρές πιθανότητες άμεσου κινδύνου για πλημμυρικά φαινόμενα στην Αττική έχουν ήδη γίνει και είναι πρόσφατες. Σύμφωνα μ’ αυτές που εκπονήθηκαν από το 2017 έως και το 2023, καθίσταται σαφές και ξεκάθαρο ότι υπάρχουν εκατοντάδες επικίνδυνα σημεία ανά το νομό που πρέπει να θωρακιστούν. Περίπου τα μισά εξ αυτών, όπως έχει τονιστεί αρμοδίως, είναι υποδομές υψηλού δημοσίου ενδιαφέροντος, νηπιαγωγεία, σχολεία, αθλητικές εγκαταστάσεις, επιτελικά κτίρια.

Ο Σπύρος Ντάφης, Φυσικός-Μετεωρολόγος Ph.D επισημαίνει ότι “η Αθήνα είναι ευάλωτη σε πλημμύρες λόγω της πυκνής δόμησης και τους ελλιπούς υποδομής για απορροή ομβρίων υδάτων. Συχνά βλέπουμε πλημμυρικά επεισόδια κατά τη διάρκεια καταιγίδων διάρκειας λίγων λεπτών ή ωρών, όμως μια κακοκαιρία τύπου Ντάνιελ ή ακόμη και μιας μικρότερης έκτασης κακοκαιρίας όπως στη Μάνδρα το 2017, θα ήταν καταστροφική.

Μελέτη που εκπονήθηκε πριν από πέντε χρόνια για λογαριασμό των δήμων της Αττικής συμπεριλαμβάνει αντιπλημμυρικά έργα ενός δισ. ευρώ. Η χρηματοδότηση τους δεν συμπεριλαμβάνεται σε κανένα σχέδιο, όμως και αν βρισκόταν το κονδύλι σήμερα, θα χρειαζόταν – με βάση το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο – μια 10ετία για να υλοποιηθούν τα έργα.

Οι ζώνες δυνητικά υψηλού κινδύνου πλημμύρας στην Αττική του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας εμπεριέχουν σχεδόν το σύνολο του Λεκανοπεδίου, με εξαίρεση τα υψώματα και τους ορεινούς όγκους περιμετρικά. Ιδιαίτερα οι περιοχές νοτίως του Ταύρου και της Νέας Σμύρνης θα πλημμύριζαν σε μεγάλο βαθμό αν η ραγδαιότητα και η διάρκεια της βροχής ήταν παρόμοια με την κακοκαιρία “Ντάνιελ”.

Σε ότι αφορά το δίκτυο αποχέτευσης της Αθήνας και το βαθμό ετοιμότητάς του για τέτοιου είδους φαινόμενα ο κ. Ντάφης ήταν σαφής: “Το δίκτυο αποχέτευσης στην Αθήνα δεν είναι σχεδιασμένο ώστε να διαχειριστεί τόσο μεγάλο όγκο νερού όπως δέχθηκε ο Βόλος τον Σεπτέμβριο του 2023, επομένως η πλημμύρα που θα εκδηλωνόταν θα κατέστρεφε πολλά κτίρια, δρόμους, και θα οδηγούσε σε πολυήμερες διακοπές ηλεκτρικού ρεύματος. Όπως είδαμε και κατά τη διάρκεια χιονοπτώσεων στο πρόσφατο παρελθόν της Αττικής, η έλλειψη ηλεκτρικού ρεύματος έχει πολλές επιπτώσεις στον σύγχρονο τρόπο ζωής μας αλλά και στη λειτουργία κρίσιμων υποδομών, όπως είναι τα νοσοκομεία”.

Με απόλυτο ρεαλισμό περιγράφει τη ζοφερή πραγματικότητα και ο Κώστας Λαγουβάρδος, Διευθυντής Ερευνών του Εθνικού Αστεροσκοπείου: “Στη Βαλένθια είχαμε καταγεγραμμένες βροχές που ήταν μεταξύ 300 – 400 χιλιοστών νερού, ίσως και λίγο παραπάνω στην ευρύτερη περιοχή. Είναι βροχές που τις έχουμε δει και στην Ελλάδα. Το πρόβλημα είναι όταν έχουμε μεγάλα ύψη βροχής σε μια μεγάλη πόλη. Εκεί τα πράγματα είναι δύσκολα. Οι πόλεις είναι πολύ πιο ευάλωτες στα πολύ μεγάλα ύψη βροχής, γιατί δεν έχουν παρά λίγο έδαφος για να απορροφηθούν τα νερά, γιατί είναι όλα καλυμμένα από άσφαλτο και τσιμέντο και αν υπάρχουν κακοτεχνίες, κακά δίκτυα ομβρίων, τότε τα πράγματα γίνονται ακόμα χειρότερα.

Βέβαια, σε αυτά τα ύψη βροχής που αναφερόμαστε είναι πολύ δύσκολο να μην έχεις προβλήματα, δηλαδή σίγουρα θα υπάρξουν πλημμύρες και σε μια αστική περιοχή με μεγάλη πυκνότητα πληθυσμού, θα υπάρξουν και θύματα. Δεν μπορούμε να το αποφύγουμε. Όταν πέσουν αυτά τα ύψη βροχής, τα οποία είδαμε, όμως είναι κάτι που πρέπει να το απευχόμαστε”.

Και πως να το αποφύγουμε όταν έχει γίνει εδώ και δεκαετίες γνωστό ότι ο Κηφισός είναι κορεσμένος αφού οι φυσικοί δρόμοι του νερού έχουν καλυφθεί και το έδαφος έχει σφραγιστεί κατά 90%;

Γι’ αυτό παρατηρούμε ότι οι δρόμοι μετατρέπονται, ακόμα και με χαμηλού ύψους βροχές, σε αγωγούς νερού και σε μικρά ρυάκια. Θυμηθείτε προ μηνών τις εικόνες στο κέντρο της Αθήνας, πέριξ του νοσοκομείου “Ευαγγελισμός”.

“Σίγουρα χρειάζονται τεχνικά έργα για να μπορεί παροχετεύσει όσο περισσότερο νερό γίνεται αλλά από ένα σημείο και μετά δεν μπορείς να κάνεις και πολλά. Το σημαντικό είναι να υπάρχει όσο το δυνατόν, καλύτερη πρόγνωση, καλύτερη παρατήρηση της εξέλιξης των φαινομένων για να μπορέσουν τουλάχιστον να ειδοποιηθούν και να προστατευτούν οι πολίτες. Να μην κυκλοφορούν έξω όταν βρισκόμαστε σε αναμονή και εκτέλεση των φαινομένων. Να απομακρυνθούν από υπόγεια που είναι πιθανόν να πλημμυρίσουν. Γενικότερα, να βρεθούμε λιγότερο εκτεθειμένοι στον κίνδυνο. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος” υπογραμμίζει ο κ. Λαγουβάρδος για να καταλήξει:

“Τα μεγάλα ύψη βροχής οπουδήποτε δημιουργούν πρόβλημα. Αν γίνει αυτό μέσα σε πόλη και ειδικά αν υπάρξει υπερχείλιση π.χ. στον Κηφισό, θα έχουμε εκτεταμένες καταστροφές στην ευρύτερη περιοχή.Επομένως ότι και τεχνικό έργο και να υπάρξει τέτοιες βροχές δεν μπορούν να τις αντέξουν. Βεβαίως, χρειάζονται τεχνικά έργα, ώστε για να είμαστε καλυμμένοι στις περισσότερες των περιπτώσεων αλλά το σημαντικότερο είναι να υπάρχει όσο τον δυνατόν καλύτερη πρόγνωση, συνεργασία των φορέων που διενεργούν την πρόγνωση και την παρατήρηση, ώστε να προσφέρουμε τις καλύτερες υπηρεσίες για τους πολίτες”.

Οι εικόνες είναι απίστευτες αλλά προαναγγελθείσες

Αποδεικνύεται, σχεδόν πάντα, στα έντονα πλημμυρικά φαινόμενα ότι οι πληγείσες περιοχές ήταν ουσιαστικά απροστάτευτες. Για τη Θεσσαλία πέρυσι χύθηκε πολύ μελάνι. Στην Ισπανία αυτή η συζήτηση μόλις ξεκινά και περιλαμβάνει topics από την καθυστέρηση ειδοποίησης με το 112 μέχρι τις διαχρονικές αστοχίες του ισπανικού κράτους που έπεσε και αυτό στην “παγίδα” της με κάθε τρόπο ανάπτυξης.

“Το νέο κλίμα, οι παλιές υποδομές, οι ακόμη πιο παλιές νοοτροπίες, αλλά τα ίδια θύματα.Ήρθε η σειρά της Ισπανίας να θρηνήσει τα θύματα της στο βωμό της κλιματικής κρίσης που προκαλέσαμε μόνοι μας. Οι υπόλοιποι καθηλωμένοι στους καναπέδες μας παρακολουθούμε με ανοιχτό στόμα τις απίστευτες εικόνες.Απίστευτες αλλά προαναγγελθείσες και αναμενόμενες.Δεν παίζεις με το κλίμα κι όταν το κάνεις, πληρώνεις το ακριβότερο δυνατό τίμημα. Το ζήσαμε κι εμείς στη Θεσσαλία που παραμένει ανοιχτή πληγή. Και θα το ξαναζήσουμε. Ποιος ξέρει που θα χτυπήσει την επόμενη φορά. Αλίμονο μας αν είναι η Αττική” επισημαίνει με μία δόση απαισιοδοξίας ο Γιάννης Τσιπουρίδης, Σύμβουλος Μηχανικός Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας.

Οι τρόποι..διαφυγής που προτείνει είναι οι εξής απλοί: “Η ουσία είναι πως το κλίμα άλλαξε και θα χειροτερέψει κι άλλο πριν αρχίσει να βελτιώνεται, ενώ οι υποδομές που ήταν έτσι κι αλλιώς ανεπαρκείς για το κλίμα του χθες. είναι ανύπαρκτες για το νέο κλίμα.Το χειρότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι αυτό για το οποίο είμαστε … ατσίδες: να ρίχνουμε τις ευθύνες ο ένας στον άλλο.Το καλύτερο είναι να καλέσουμε τους επιστήμονες να σκύψουν πάνω από το πρόβλημα και με ορίζοντα πέραν των επόμενων εκλογών να δώσουν λύσεις που θα αντέξουν για δεκαετίες. Και η πιο άμεση λύση είναι καλύτερα συστήματα άμεσης προειδοποίησης (early warning systems)”.

Ας κρατήσουμε από αυτό, το χρονικό πλαίσιο “πέραν των επόμενων εκλογών”. Το πρόβλημα είναι τόσο έντονο που δεν προσφέρεται για επίδειξη πολιτικής επικοινωνίας. Είναι “βαρύ”, έχει κόστος πολιτικό και σχεδόν κανένα πολιτικό όφελος για αυτόν που θα πάρει τις σκληρές αλλά απαραίτητες αποφάσεις. Ζητείται, άρα, ζωηρή πολιτική βούληση και εκπόνηση σοβαρού σχεδίου, βραχυπρόθεσμου και μακροπρόθεσμού. Ζητείται επίσης, κάτι που επισημάνθηκε στη συνάντηση της 17ης Οκτώβρη στο δημαρχείο Νίκαιας: Σαφής διαχωρισμός των αρμοδιοτήτων των δήμων, περιφερειακών αρχών, υπουργείων και κράτους, ώστε να υπάρξει ξεκάθαρη ευθύνη στη διαχείριση του Κηφισού και να πάψει το πολύ κακόγουστο παιχνίδι της επίρριψης των ευθυνών από τη μία Αρχή στην άλλη.

Αλλωστε κάτι τέτοιο είχε επισημάνει εγκαίρως, από τις 20 Σεπτεμβρίου, και ο Περιφερειάρχης Αττικής Νίκος Χαρδαλιάς ο οποίος χαρακτηριστικά είχε τονίσει: “Το 2010, όταν πέρασε η αρμοδιότητα του καθαρισμού των ρεμάτων στην περιφέρεια, οι πόροι που μεταφέρθηκαν απηχούσαν τα δεδομένα εκείνης της εποχής, τα οποία σήμερα έχουν αλλάξει. Το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης έχει δώσει τη δυνατότητα αναθεωρήσεων σε όλα τα έργα, καθώς έχουν υπερπολλαπλασιαστεί οι τιμές και το κόστος των έργων και το βασικότερο είναι ότι έχουν αλλάξει και τα όρια αντοχής των έργων, αντιλαμβάνεστε ότι μετά από περίπου 15 χρόνια, πρέπει να αναπροσαρμοστούν. Άλλα ήταν τα κλιματικά δεδομένα το 2010 και άλλα είναι σήμερα. Η συζήτηση για την διαλεύκανση του επιμερισμού των αρμοδιοτήτων πρέπει να ξεκινήσει άμεσα και χωρίς καθυστερήσεις. Για το ζήτημα αυτό, ξεκαθαρίζω ότι ως περιφερειάρχης και ως ενεργός πολίτης, δεν πρόκειται να ανεχθώ καμία έκπτωση”.

Ας θυμηθούμε, τέλος, και αυτό: Οταν ο Περιφερειάρχης ρωτήθηκε για το αν η Αττική είναι θωρακισμένη σε περίπτωση σοβαρών πλημμυρών, ο κ. Χαρδαλιάς είχε απαντήσει ευθαρσώς: “Οχι, δεν είναι θωρακισμένη. Παλεύουμε όμως για να μπορέσουμε να εξασφαλίσουμε τους καλύτερους δυνατούς όρους”.

Τι ακριβώς περιμένουμε ακόμα λοιπόν;