Ο μοναδικός τρόπος για ανακοπεί το ρεύμα ανόδου του λαϊκισμού και της ακροδεξιάς στην Ευρώπη

Υπάρχει μια αυξανόμενη αντίδραση που έχει τις ρίζες της στη συνολική απόγνωση, που επιδεινώνεται από την αντίληψη πολλών ψηφοφόρων ότι τα παράπονά τους δεν εισακούονται. Πολλά έχουν γραφτεί για το γιατί οι ψηφοφόροι φαίνεται πιθανό να στραφούν σε μεγάλο βαθμό προς τα λαϊκιστικα κόμματα και την ακροδεξιά και να αποφύγουν τα καθιερωμένα «μεγάλα» κόμματα στις προσεχείς εκλογές – συμπεριλαμβανομένων εκείνων για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Οι πολιτικοί αναλυτές αναφέρουν σχεδόν τα πάντα ως αιτία – από τον πληθωρισμό και την αύξηση του κόστους ζωής μέχρι τη μετανάστευση και την αυξανόμενη εισοδηματική ανισότητα, από την κρίση πολιτική ταυτότητας έως τον αποπροσανατολιστικό ρυθμό της πολιτιστικής και κοινωνικής αλλαγής και την οργή για την άθλια διαφθορά σε αρκετά μέρη της Ευρώπης και της Λατινικής Αμερικής.

Όμως, ενώ όλα αυτά μπορεί κάλλιστα να είναι παράγοντες σε διαφορετικούς βαθμούς, είναι όλα αναπόσπαστο κομμάτι κάτι αναμφισβήτητα πολύ μεγαλύτερου, κάτι πιο στοιχειώδους: Μια αντίδραση ριζωμένη στη συνολική απόγνωση, που επιδεινώνεται από την αντίληψη πολλών ψηφοφόρων — ειδικά σε αγροτικές περιοχές και μικρές πόλεις — ότι τα παράπονά τους αποσιωπώνται. Όχι μόνο αυτό, αλλά όταν έχουν το θράσος να αντισταθούν και να διαδηλώσουν , βρίσκουν υποστήριξη από μικρό-πολιτικούς με απελπιστική δίψα για προβολή, που εκμεταλλεύονται την ανάγκη τους ενισχύοντας περαιτέρω την αποσύνδεση.

• Αυτοί οι ψηφοφόροι αισθάνονται ότι τους παίρνουν στα σοβαρά μόνο όταν βγαίνουν στους δρόμους μαζικά, φράσσοντας αυτοκινητόδρομους, πνίγοντας πρωτεύουσες και κέντρα πόλεων. Μόνο τότε οι εν ενεργεία πολιτικοί αρχίζουν να τρέχουν φοβισμένοι – όπως με την αναταραχή των κίτρινων γιλέκων στη Γαλλία.

Πάρτε, για παράδειγμα, τις διαμαρτυρίες των αγροτών που εξαπλώθηκαν αστραπιαία σε όλο τον κόσμο τις τελευταίες εβδομάδες. Οι αγρότες στην Πολωνία εμπόδισαν φθηνότερα σιτηρά που έφταναν από τη γειτονική Ουκρανία, οι ομολόγοί τους στη Γερμανία μπλόκαραν τους αυτοκινητόδρομους για μια εβδομάδα διαμαρτυρόμενοι για μηδενικές μειώσεις στις επιδοτήσεις για το ντίζελ, και Γάλλοι αγρότες πολιόρκησαν το Παρίσι για να αντιμετωπίσουν τις φθηνές εισαγωγές τροφίμων και το πλήθος των κανονισμών που τους έχουν επιβληθεί. Η Ιταλία, η Ισπανία και η Ρουμανία, μεταξύ άλλων, έχουν βρεθεί επίσης στους δρόμους.

«Χρειάζεται όλο το τρέξιμο που μπορείς να κάνεις, για να μείνεις στην ίδια θέση», λέει η Κόκκινη Βασίλισσα στην Αλίκη στο «Μέσα από τον καθρέπτη» του Lewis Carroll. Και πράγματι, πολλοί αγρότες αισθάνονται ότι έχουν παρασυρθεί από τον “καθρέπτη”. Στην πραγματικότητα, στην περίπτωση των αγροτών της Ευρώπης, όσο πιο γρήγορα τρέχουν τόσο πιο γρήγορα φαίνεται να πηγαίνουν πίσω.

Ενώ οι περισσότεροι τομείς σημείωσαν απότομες αυξήσεις στους μισθούς μεταξύ 2022 και 2023, η γεωργία όχι. Αντίθετα, το μέσο εισόδημα των ευρωπαίων μικροκαλλιεργητών μειώθηκε κατά 12-22%, σύμφωνα με τη γερμανική πολυεθνική εταιρεία χρηματοοικονομικών υπηρεσιών Allianz. «Οι αγρότες δεν έχουν επαρκή διαπραγματευτική δύναμη. Ταυτόχρονα, αντιμετωπίζουν αυξανόμενες ρυθμίσεις και αυξανόμενο κόστος για την ενέργεια, τα λιπάσματα, τις μεταφορές, τη βιοποικιλότητα, την ποιότητα του νερού, το κλίμα και τους εργάτες των αγροκτημάτων», σημείωσε ο Johan Geeroms της Allianz.

Προσθέστε σε αυτό το γεγονός ότι οι αγρότες καλούνται να συμφιλιώσουν το αδύνατο: «Από τη μια πλευρά, την οικολογία και, από την άλλη, το άνοιγμα σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο που δεν υπόκειται στους ίδιους αυστηρούς περιβαλλοντικούς κανόνες παντού», είπε ο Geeroms.

Όχι ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τα διαφημίζει όλα αυτά. Αντίθετα, επέλεξε ευθαρσώς να ηγηθεί μιας ανάλυσης που δημοσίευσε τον περασμένο Νοέμβριο με το εξής συμπέρασμα: «Το αγροτικό εισόδημα ανά εργαζόμενο αυξήθηκε σταθερά με την πάροδο του χρόνου», σημειώνοντας ότι ήταν 56 τοις εκατό υψηλότερο το 2021 σε σύγκριση με το 2013.

Και ίσως να είναι έτσι, αλλά αυτό είναι κυρίως μια αντανάκλαση της δραματικής μείωσης της αγροτικής απασχόλησης και της αδυσώπητης εξαφάνισης των μικρομεσαίων καλλιεργητών. Ανίκανοι οι μικρομεσαίοι αγρότες να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις, πάνω από 4 εκατομμύρια αγροκτήματα εξαφανίστηκαν από το 2005 έως το 2016.

Επιπλέον, το 2019, ένα τμήμα κοινοβουλευτικής πολιτικής είπε ότι είχε σημειωθεί «εντυπωσιακή μείωση 30% τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια» στις γεωργικές «μονάδες εργασίας», πέφτοντας από 13,1 εκατομμύρια το 2003 σε 9,1 εκατομμύρια το 2018. Αν και ίσως όχι τόσο εντυπωσιακό για τα εκατομμύρια των εργατών αγροκτημάτων που έχασαν τη δουλειά τους λόγω της αυξανόμενης κυριαρχίας των μαζικών εργοστασιακών αγροκτημάτων που ανήκουν σε ομίλους αγροτικών επιχειρήσεων μεγάλης κλίμακας, οι οποίοι σαρώνουν περίπου το 80 τοις εκατό των επιδοτήσεων άμεσων πληρωμών. Αυτές οι τεράστιες φάρμες φυσικά και μπορούν να πληρώσουν στους εργάτες τους υψηλότερους μισθούς.

Αντιμετωπίζοντας το θέμα, τον περασμένο μήνα, η Επιτροπή ξεκίνησε τελικά τον «Στρατηγικό Διάλογο για το μέλλον της γεωργίας της ΕΕ». Και όταν ανακοίνωσε την εξεταστική επιτροπή τον Σεπτέμβριο, η πρόεδρος της Επιτροπής Ursula von der Leyen είπε ότι πρόθεσή της ήταν να προωθήσει «περισσότερο διάλογο και λιγότερη πόλωση» και να εμπλέξει όλους «από μικρούς παραδοσιακούς παραγωγούς βιολογικών τροφίμων έως μεγάλους παραγωγούς σιταριού». Οι συζητήσεις θα πρέπει να εξετάσουν πώς να υποστηρίξουν τις αγροτικές κοινότητες και να εξασφαλίσουν ένα δίκαιο βιοτικό επίπεδο για αυτές, καθώς και να υποστηρίξουν τη γεωργία «εντός των ορίων του πλανήτη μας και του οικοσυστήματος του», ανακοίνωσε.

Πολλοί μικροκαλλιεργητές θα έλεγαν ότι μια τέτοια συζήτηση έχει καθυστερήσει πολύ, αλλά παραμένουν επίσης δύσπιστοι αρχικά ότι θα ακουστούν και αν θα βελτιώσει την τύχη τους, αν το κάνουν. Και οι αμφιβολίες τους δεν φαίνονται τελικά άστοχες.

Ως εκ τούτου, το συμπέρασμα που εξάγουν ορισμένοι είναι ότι οι διαμαρτυρίες είναι αυτές που έχουν αποτελέσματα.

Απογοητευμένη από την εξάπλωση των διαμαρτυριών στο αγροτικό, η Επιτροπή έχει ήδη απορρίψει βασικά αποσπάσματα από μια νέα πρόταση για το κλίμα του 2040 σχετικά με τη μείωση της ρύπανσης από αέρια θερμοκηπίου, ειδικές συστάσεις για αλλαγές στη συμπεριφορά των πολιτών, όπως η κατανάλωση λιγότερου κρέατος, καθώς και μια ώθηση για τον τερματισμό των επιδοτήσεων των ορυκτών καυσίμων . Αρκετές εθνικές κυβερνήσεις έχουν επίσης δεσμευτεί για να καθησυχάσουν τους αγρότες, τώρα αν θα συνεχίσουν να το κάνουν μετά τις εκλογές είναι άλλο θέμα.

Αναμενόμενα και κατανοητά, οι ακτιβιστές για το κλίμα τάσσονται ενάντια σε αυτές τις δεσμεύσεις, θρηνώντας για την οπισθοδρόμηση. Για παράδειγμα, ενώ αναγνώρισε τα δεινά των αγροτών, η περιβαλλοντική ακτιβίστρια και σχολιάστρια Isabel Schatzschneider, επέστησε την προσοχή στο πώς η «ακροδεξιά» πυροδοτεί την αναταραχή με ψέματα και παραπληροφόρηση.

«Η προστασία της ευρωπαϊκής δημοκρατίας απαιτεί μια αποφασιστική στάση ενάντια στην ακροδεξιά και τη συμμαχία της με τους αγρότες. Μόνο δίνοντας προτεραιότητα στη δράση για το κλίμα μπορεί η Ευρώπη να ελπίζει να διαφυλάξει τις αξίες της και να προστατευτεί από την ύπουλη επιρροή των ακροδεξιών ιδεολογιών, που ευδοκιμούν στην παραπληροφόρηση, το μίσος και την κατάφωρη περιφρόνηση των περιβαλλοντικών προκλήσεων που μας θέτουν όλους σε κίνδυνο», έγραψε.

Και το πηγάδι χωρίς πάτο είναι, πράγματι, επικίνδυνο – μυρίζει πανικό και τον ίδιο άθλιο οπορτουνισμό που επιδεικνύουν πολύ συχνά οι λαϊκιστές. Αλλά είναι ανειλικρινές να απαξιώνουμε τους αγρότες ως άθελους πράκτορες της ακροδεξιάς– είναι επίσης ακριβώς το είδος της ρητορικής που θα τονώσει την ψήφο προς τους λαϊκιστές και την .

Γιατί, λοιπόν, οι πολιτικοί να ανησυχούν τόσο πολύ για έναν τομέα που αντιπροσωπεύει ένα τόσο μικροσκοπικό μερίδιο της οικονομίας της ΕΕ; Πρώτον, είναι επειδή οι μικρές φάρμες δημιουργούν θέσεις εργασίας και πλούτο για τις κοινότητές τους, βοηθώντας τις να ευδοκιμήσουν και μειώνοντας την πίεση στους νέους να φύγουν. Αν διευκολυνθούν και τους προσφερθεί έξτρα βοήθεια, θα μπορούσε να λειτουργήσει αρνητικά στην προστασία για το κλίμα.

Η γεωργία έχει επίσης υπερμεγέθη εκλογικό αντίκτυπο. Οι περσινές ολλανδικές εκλογές το απέδειξαν δραματικά όταν το Κίνημα Αγρότη-Πολίτη – που ιδρύθηκε λιγότερο από τέσσερα χρόνια πριν – κέρδισε τις περισσότερες έδρες στη Γερουσία. Και η πρωθυπουργός Giorgia Meloni, που κατάφερε να λύσει τη λεγόμενη κόκκινη ζώνη της Ιταλίας είχε πολλά να κάνει με τους ψηφοφόρους της υπαίθρου που τελικά δεν έκανε μέχρι τώρα με αποτέλεσμα να νιώθουν στο περιθώριο και να ασκούν επίσης μεγάλη πίεση με διαδηλώσεις.

Τέλος, οι αγρότες είναι καναρίνια στο ανθρακωρυχείο. Το να μην προσέχεις αυτούς και τις κοινότητές τους αντικατοπτρίζει μια μοχθηρία που πολλοί από εκείνους που μένουν πίσω ή υστερούν αλλού αισθάνονται ότι είναι η κυρίαρχη στάση μεταξύ των καθιερωμένων πολιτικών. Η βιασύνη προς το καθαρό μηδέν, και η επακόλουθη αποτυχία καταμέτρησης και συγκράτησης του κόστους για τα ήδη ταλαιπωρημένα νοικοκυριά, εξουθενώνει τους ψηφοφόρους.

Όπως έχει επισημάνει αυτή η στήλη προηγουμένως, οι απορριπτικοί κεντρώοι πολιτικοί πρέπει να συνδεθούν – όχι να υποστηρίξουν ή να υποτιμήσουν. Αλλά πολύ συχνά, δεν μπορούν να δουν την επιτακτική ανάγκη ενός τριημερούς διαλόγου που είναι η βέλτιστη λύση.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο politico.eu