Χάρης Δούκας: Αλλάζοντας τη ζωή στις πόλεις

Η πρόοδος δεν είναι σήμερα όπως ήταν παλιά. Οι κύκλοι της απρόσκοπτης βελτίωσης έχουν συντομευθεί και η ανθρώπινη διακινδύνευση έχει πολλές όψεις, ως επακόλουθο της υψηλής διασύνδεσης των παγκόσμιων συστημάτων. Οι κρίσεις διαδέχονται η μία την άλλη (υγειονομική, ενεργειακή, κλιματική και οικονομική), με την έξοδο τους να οδηγεί κάθε φορά σε ένα νέο, διαφορετικό φυσικό και κοινωνικό χώρο.

Του Χάρη Δούκα, υποψήφιου Δήμαρχου Αθηναίων, Επικεφαλής του συνδυασμού «Αθήνα Τώρα», Καθηγητή Ενεργειακής Πολιτικής και Διοίκησης

Και οι αναγκαίες μεταβάσεις που στόχο έχουν να υπερβούν τις εκάστοτε κρίσεις, οδηγούν σε νέες κοινωνικές – οικονομικές και περιβαλλοντικές ισορροπίες και σε διαφορετικές συνθήκες διαβίωσης και συνύπαρξης με τα περιβάλλοντα υποσυστήματα.

Οι μεταβάσεις αυτές μας ωθούν να ξανασκεφτούμε τις ατομικές και συλλογικές μας αποφάσεις και δράσεις. Μας ωθούν επίσης να αναρωτηθούμε πόσο αλήθεια αλλάζουμε, ώστε να αποφύγουμε νέες κρίσεις στο μέλλον.

Η μεταβλητότητα των συνθηκών όμως συνεχίζει να μη λαμβάνεται υπόψη. Η διαμόρφωση πολιτικών προόδου εν πολλοίς βασίζεται σε μία γραμμική προοπτική απεικόνισης του μέλλοντος, λες και η κανονικότητα θα επανέλθει με το πέρας των εκάστοτε κρίσεων νομοτελειακά. Η «πρόοδος» ακόμα προσδιορίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό με όρους οικονομικής μεγέθυνσης, ενώ έχει πολλαπλώς τεκμηριωθεί πως πρέπει να είναι περισσότερο δυναμική και κοινωνικά – κλιματικά – περιβαλλοντικά συμπεριληπτική. «Η ανθρώπινη ευημερία έρχεται με καταστροφικό κόστος για τα οικοσυστήματα» έγραφε ο Dasgupta, στην ομότιτλοι έκθεση του Πανεπιστημίου του Cambridge (“Dasgupta review”) από το 2021. Όμως, η ευημερία και η πρόοδος, ακόμα και σήμερα προσεγγίζεται με στατικές αναπτυξιακές προσεγγίσεις μακροπρόθεσμων στόχων.

Οι καιροί που ζούμε επιζητούν νέες προσεγγίσεις για τη ζωή και τη δράση σε καταστάσεις αβεβαιότητας, με έμφαση στον «χρόνο του τώρα», αντί για νέες υποσχετικές. Απαιτείται συνεπώς ένας νέος ριζοσπαστικός ρεαλισμός, που δεν μπορεί προφανώς να προβλέψει τις εξελίξεις, αλλά μπορεί να σχεδιάσει πιθανά σενάρια και να υλοποιήσει κοινωνικά, περιβαλλοντικά και κλιματικά προστατευτικές μεταβάσεις. Αυτές οι μεταβάσεις είναι που μπορούν να διαμορφώνουν έναν πολίτη ανεξάρτητο, αυτόνομο, ισχυρό και με αυτοπεποίθηση, σε συνθήκες αλληλεγγύης και συλλογικότητας.

Θα μπορέσει να υπάρξει επαρκής ανταπόκριση του κοινωνικο-πολιτικού συστήματος για την ανάπτυξη κατάλληλων σεναρίων συνολικού ανασχεδιασμού της προόδου και αποτελεσματικής μετάβασης, με όρους αυτονομίας και ανεξαρτησίας; Ή θα συνεχιστεί ο ανούσιος ανταγωνισμός μεταξύ στελεχών και κομμάτων σε υπεραπλουστευτικές αναλύσεις και εύκολους αφορισμούς, που συνεχίζει να εκτροχιάζει το πολιτικό σύστημα, διαμορφώνοντας ένα περιβάλλον απάθειας και χειραγώγησης για τους πολίτες;

• Χρειάζεται, ιδιαίτερα σήμερα, να αποκρουστούν αυτές οι απαρχαιωμένες αντιλήψεις. Μια άλλη δημόσια ατζέντα περιμένει, για μια νέα αφήγηση προόδου, που μπορεί να συνδέσει την περιβαλλοντική και κλιματική “διακινδύνευση” με τις ανησυχίες για την αβεβαιότητα στις ανθρώπινες, κοινωνικές και εργασιακές συνθήκες ζωής.

Η ατζέντα αυτή δε μπορεί να είναι γενική, αλλά πρέπει να συνδέσει τον τόπο, τον χρόνο και τις ζωές στων ανθρώπων. Να νοηματοδοτεί ξανά έννοιες όπως η συνεκτικότητα, η βιωσιμότητα, το πράσινο, και η ανθεκτικότητα, όχι θεωρητικά, αλλά σε επίπεδο πόλεων, προσπαθώντας να μετασχηματίσει γειτονιές για να αλλάξει την καθημερινότητα των ανθρώπων. Δυστυχώς, η πραγματικότητα που ζούμε, με τις ορατές επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης έχει κάνει ιδιαίτερη επίκαιρη αυτή την ατζέντα. Πολίτες ανασφαλείς, κυνικοί, παραδομένοι στη μοιρολατρεία, εξαρτημένοι λόγω κοινωνικής ανέχειας από τα πελατειακά δίκτυα, είναι οι πιο τρωτοί σε καιρούς αβεβαιότητας. Οι πόλεις είναι οι άνθρωποι και το δικαίωμα στην πόλη είναι το δικαίωμα να αλλάξουμε την ζωή στις πόλεις, αλλάζοντας τον εαυτό μας. Αλλά το δικαίωμα αυτό δεν μπορεί παρά να κερδηθεί μέσα στις πόλεις.