Μελέτη ΔΝΤ: Η Ελλάδα στην 5η θέση (Ε.Ε) με την μεγαλύτερη αύξηση στο κόστος ζωής- Σκληρή “οδηγία”: “Όχι” σε οριζόντιες ενισχύσεις για την ακρίβεια στο ρεύμα

Μελέτη του ΔΝΤ, που δημοσιεύθηκε χθες στο blog του οργανισμού, τεκμηριώνει πως οι υψηλές τιμές της ενέργειας χτυπούν περισσότερο τα ευάλωτα ευρωπαϊκά νοικοκυριά και αυξάνουν τις οικονομικές ανισότητες. Δυστυχώς η Ελλάδα κατατάσσεται στην 5η θέση, μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών με τη μεγαλύτερη αύξηση στο κόστος ζωής των φτωχότερων νοικοκυριών.

Περισσότερο από 10% θα αυξηθεί φέτος το κόστος ζωής για το 20% των ελληνικών νοικοκυριών με τα χαμηλότερα εισοδήματα, η μεγαλύτερη αύξηση μετά την Εσθονία (25%), τη Βρετανία (15%), την Ολλανδία και την Τσεχία (13%). Για το 20% των πλουσιότερων ελληνικών νοικοκυριών το κόστος ζωής εκτιμάται ότι θα αυξηθεί σχεδόν 8% που σημαίνει ότι η ενεργειακή κρίση εντείνει τις ανισότητες και την αναδιανομή εισοδήματος σε βάρος των φτωχότερων και στη χώρα μας. Μια ακόμη θλιβερή πρωτιά: Είμαστε η χώρα με την τρίτη μεγαλύτερη αύξηση στις τιμές της ενέργειας (μετά την Εσθονία και την Ολλανδία).

Η μελέτη του ΔΝΤ συνιστά στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να αποσύρουν τις οριζόντιες ενισχύσεις και να επικεντρωθούν μόνο σε στοχευμένη στήριξη για τους ασθενέστερους, γιατί αυτό είναι εφικτό και για τις δημοσιονομικά αδύναμες χώρες. Υπολογίζει ότι για κάθε ευρωπαϊκή χώρα το μέσο κόστος της πλήρους κάλυψης των απωλειών για τους φτωχότερους θα ήταν 0,4% του ΑΕΠ έναντι 1,5% του ΑΕΠ που κοστίζουν οι οριζόντιες κρατικές ενισχύσεις.

Κατά 90% οι αυξήσεις στις τιμές του ρεύματος οφείλονται στις αυξήσεις των τιμών του φυσικού αερίου διαπιστώνει η μελέτη. Και στοχοποιεί το σύστημα (Target) με βάση το οποίο η υψηλότερη τιμή προσφοράς από τους παραγωγούς ενέργειας έχει εκτινάξει την τιμή χονδρικής δημιουργώντας ουρανοκατέβατα κέρδη για τις εταιρίες. Ιδίως σε χώρες με υψηλή συμμετοχή του φυσικού αερίου στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (… το είδαμε στη χώρα μας).

Το ΔΝΤ προτείνει το κόστος από την ενεργειακή κρίση να μετακυλιστεί στους καταναλωτές – Σάλος από τη δήλωση Κελασούν

Όπως επισήμανε η υποδιευθύντρια του ευρωπαϊκού τμήματος του ΔΝΤ, Όγια Κελασούν, οι κυβερνήσεις «…πρέπει να επιτρέψουν να περάσει όλη η αύξηση στους καταναλωτές ώστε να ενθαρρύνουν την εξοικονόμηση και τη στροφή μακριά από τα ορυκτά καύσιμα».

Οι τιμές θα αυξάνονται το επόμενο διάστημα, οπότε οι κυβερνήσεις «…θα πρέπει να τις αφήσουν να ανέβουν», σημειώνει σε μια πρόταση προς την Κομισιόν προκειμένου η «οδηγία» να μεταφερθεί στις κυβερνήσεις των κρατών – μελών! Αλλά παράλληλα, όπως έγραψε η ίδια, οι κυβερνήσεις «…πρέπει να υποστηρίξουν κατά προτεραιότητα τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος, όσα είναι λιγότερο ικανά να αντιμετωπίσουν τις αυξήσεις».

Τα βασικά συμπεράσματα της μελέτης του ΔΝΤ (εδώ)

Καθώς τα ορυκτά καύσιμα είναι πιθανό να παραμείνουν ακριβά για κάποιο χρονικό διάστημα, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να αφήσουν τις τιμές λιανικής να αυξηθούν για να προωθήσουν την εξοικονόμηση ενέργειας προστατεύοντας παράλληλα τα φτωχότερα νοικοκυριά.

Οι αυξανόμενες τιμές της ενέργειας έχουν αυξήσει απότομα το κόστος διαβίωσης για τους Ευρωπαίους. Από τις αρχές του περασμένου έτους, οι παγκόσμιες τιμές του πετρελαίου διπλασιάστηκαν, οι τιμές του άνθρακα σχεδόν τετραπλασιάστηκαν και οι τιμές του ευρωπαϊκού φυσικού αερίου σχεδόν επταπλασιάστηκαν. Καθώς οι τιμές της ενέργειας είναι πιθανό να παραμείνουν πάνω από τα προ κρίσης επίπεδα για κάποιο χρονικό διάστημα, η Ευρώπη πρέπει να προσαρμοστεί σε υψηλότερους λογαριασμούς εισαγωγών ορυκτών καυσίμων.

Οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να αποτρέψουν την απώλεια πραγματικού εθνικού εισοδήματος που προκύπτει από το σοκ των όρων του εμπορίου. Θα πρέπει να επιτρέπουν την πλήρη αύξηση του κόστους των καυσίμων να μεταβιβαστεί στους τελικούς χρήστες για να ενθαρρύνουν την εξοικονόμηση ενέργειας και την απαγόρευση από τα ορυκτά καύσιμα. Η πολιτική θα πρέπει να μετατοπιστεί από την υποστήριξη ευρείας βάσης, όπως οι έλεγχοι των τιμών, στη στοχευμένη ανακούφιση, όπως οι μεταφορές σε νοικοκυριά με χαμηλότερο εισόδημα που υποφέρουν περισσότερο από τους υψηλότερους λογαριασμούς ενέργειας.

Σε ένα νέο έγγραφο εργασίας , υπολογίζουμε ότι το μέσο ευρωπαϊκό νοικοκυριό θα δει αύξηση περίπου 7% στο κόστος ζωής του φέτος σε σχέση με αυτό που περιμέναμε στις αρχές του 2021. Αυτό αντανακλά την άμεση επίδραση των υψηλότερων τιμών της ενέργειας καθώς και μεταβίβαση σε άλλα αγαθά και υπηρεσίες. Οι μεγάλες διαφορές στον αντίκτυπο μεταξύ των χωρών αντικατοπτρίζουν διαφορετικούς κανονισμούς, αντιδράσεις πολιτικής, δομές αγοράς και πρακτικές σύναψης συμβάσεων. Η άνοδος του κόστους ζωής θα μπορούσε να επιδεινωθεί σε περίπτωση διακοπής της προμήθειας φυσικού αερίου από τη Ρωσία .

Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, οι υψηλότερες τιμές της ενέργειας επιβάλλουν ακόμη μεγαλύτερο βάρος στα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα, επειδή ξοδεύουν μεγαλύτερο μερίδιο του προϋπολογισμού τους σε ηλεκτρική ενέργεια και φυσικό αέριο. Το παρακάτω διάγραμμα δείχνει την απόκλιση στον κατανεμητικό αντίκτυπο των υψηλότερων τιμών μεταξύ χωρών και εισοδηματικών ομάδων.

Στην Εσθονία και στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, το κόστος διαβίωσης για το φτωχότερο 20 τοις εκατό των νοικοκυριών αναμένεται να αυξηθεί κατά περίπου διπλάσιο από αυτό των πλουσιότερων. Η εφαρμογή μέτρων ανακούφισης για τη στήριξη των νοικοκυριών με χαμηλό εισόδημα -που έχουν τα λιγότερα μέσα για να αντιμετωπίσουν τις εκτοξεύσεις των τιμών της ενέργειας- αποτελεί επομένως προτεραιότητα.

Μέχρι στιγμής, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής της Ευρώπης έχουν ανταποκριθεί στην άνοδο του ενεργειακού κόστους κυρίως με μέτρα ευρείας βάσης, μείωσης των τιμών, συμπεριλαμβανομένων των επιδοτήσεων, των φορολογικών περικοπών και των ελέγχων των τιμών. Αλλά η καταστολή της μετακύλισης στις τιμές λιανικής απλώς καθυστερεί την απαραίτητη προσαρμογή στο ενεργειακό σοκ μειώνοντας τα κίνητρα για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις να εξοικονομούν ενέργεια και να βελτιώνουν την απόδοση. Διατηρεί την παγκόσμια ζήτηση και τις τιμές ενέργειας υψηλότερα από ό,τι θα ήταν διαφορετικά.

Επιπλέον, το αυξανόμενο κόστος αυτών των μέτρων συμπιέζει τον περιορισμένο δημοσιονομικό χώρο των οικονομιών καθώς οι υψηλές τιμές επιμένουν. Σε πολλές χώρες το κόστος θα υπερβεί το 1,5 τοις εκατό της οικονομικής παραγωγής φέτος, κυρίως λόγω των ευρέων μέτρων μείωσης των τιμών.

Στοχευμένη ανακούφιση

Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να απομακρυνθούν αποφασιστικά από μέτρα ευρείας βάσης σε στοχευμένες πολιτικές αρωγής, συμπεριλαμβανομένης της εισοδηματικής στήριξης για τους πιο ευάλωτους. Για παράδειγμα, η πλήρης αντιστάθμιση της αύξησης του κόστους ζωής για το κατώτερο 20 τοις εκατό των νοικοκυριών θα κόστιζε στις κυβερνήσεις 0,4 τοις εκατό του ΑΕΠ κατά μέσο όρο για ολόκληρο το 2022. Θα κόστιζε 0,9 τοις εκατό του ΑΕΠ για να αντισταθμιστεί πλήρως το χαμηλότερο 40 τοις εκατό.

Το μερίδιο του πληθυσμού που λαμβάνει αποζημίωση θα ποικίλλει από χώρα σε χώρα, ανάλογα με τις κοινωνικές προτιμήσεις και τον δημοσιονομικό χώρο. Αλλά θα έπρεπε ιδανικά να σχεδιάζεται με τρόπο που να αποφεύγει τα «φαινόμενα γκρεμού», με τα οφέλη να μειώνονται σταδιακά σε υψηλότερα επίπεδα εισοδήματος.

Ορισμένες κυβερνήσεις υποστηρίζουν επίσης τις επιχειρήσεις. Αυτό ενδείκνυται μόνο εάν μια βραχύβια άνοδος των τιμών θα προκαλέσει την αποτυχία των κατά τα άλλα βιώσιμων επιχειρήσεων. Θα υπήρχε, για παράδειγμα, ισχυρή υποστήριξη εάν η Ευρώπη αντιμετώπιζε πλήρη διακοπή των ροών φυσικού αερίου και οι χώρες έπρεπε να μεριμνήσουν προσωρινά το φυσικό αέριο προς τη βιομηχανία. Οι εταιρείες που διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στην εισαγωγή και διανομή ενέργειας μπορεί επίσης να χρειαστούν υποστήριξη όταν οι τιμές ανεβαίνουν.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, ωστόσο, είναι δύσκολο να εφαρμοστεί ένα καλά στοχευμένο καθεστώς στήριξης για τις επιχειρήσεις χωρίς να εισάγονται στρεβλώσεις και να αμβλύνονται τα κίνητρα για εξοικονόμηση ενέργειας. Δεδομένου ότι οι τιμές αναμένεται να παραμείνουν υψηλές για αρκετά χρόνια, η υποστήριξη των επιχειρήσεων είναι γενικά αδύναμη.