Η Πυρηνική Ενέργεια στην Ελλάδα: Παρελθόν, παρόν και μέλλον

Μόνο στο άκουσμα της πυρηνικής ενέργειας οι εικόνες που δημιουργούνται στο μυαλό μας κρύβουν θάνατο, μεταλλάξεις και πολέμους. Μήπως όμως η ενέργεια αυτή θα μπορούσε να είναι το κλειδί για ενεργειακά αποθέματα που έχουμε ανάγκη; Η πυρηνική ενέργεια αποτελεί ένα θέμα που προκαλεί έντονη συζήτηση και διχογνωμία παγκοσμίως. Στην Ελλάδα, η πυρηνική ενέργεια παραμένει ένας τομέας που έχει αγγίξει τα όρια της φαντασίας, της φοβίας και της επιστημονικής φαντασίας, ενώ δεν έχει εφαρμοστεί ποτέ στην πράξη.

Ρούλα Μαντή

Ιστορική Αναδρομή

Η Ελλάδα, αν και είχε εκδηλώσει ενδιαφέρον για την πυρηνική ενέργεια, δεν προχώρησε ποτέ στην εγκατάσταση πυρηνικών σταθμών παραγωγής ενέργειας. Στις δεκαετίες του ’70 και του ’80, υπήρξαν συζητήσεις και σχέδια για την κατασκευή πυρηνικών εργοστασίων, αλλά η αντίδραση του κοινού και οι ανησυχίες για την ασφάλεια, ιδιαίτερα μετά το ατύχημα του Τσερνομπίλ το 1986, ανέστειλαν αυτές τις προσπάθειες.

Το Παρόν

Σήμερα, η πυρηνική ενέργεια παραμένει εκτός του ενεργειακού μείγματος της Ελλάδας. Η χώρα βασίζεται κυρίως σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η ηλιακή και η αιολική ενέργεια, και σε ορυκτά καύσιμα. Η ανησυχία για την ασφάλεια, το περιβάλλον και η αντίδραση του κοινού εξακολουθούν να είναι ισχυροί παράγοντες που αποτρέπουν την εισαγωγή της πυρηνικής ενέργειας.

Τα Πλεονεκτήματα και οι Προκλήσεις

Η πυρηνική ενέργεια προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα, όπως η χαμηλή εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα και η υψηλή απόδοση. Εντούτοις, οι προκλήσεις που συνδέονται με αυτήν είναι πολυάριθμες. Η διαχείριση των πυρηνικών αποβλήτων, η υψηλή αρχική επένδυση, και οι κίνδυνοι από πιθανές καταστροφές αποτελούν σημαντικά εμπόδια.

Το Μέλλον της Πυρηνικής Ενέργειας στην Ελλάδα

Παρά τις δυσκολίες, η συζήτηση για την πυρηνική ενέργεια δεν έχει τελειώσει. Οι νέες τεχνολογίες, όπως οι μικροί αρθρωτοί αντιδραστήρες (SMRs), προσφέρουν νέες δυνατότητες για ασφαλέστερη και πιο οικονομική παραγωγή πυρηνικής ενέργειας. Η Ελλάδα, ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα μπορούσε να εξετάσει το ενδεχόμενο συμμετοχής σε κοινά ευρωπαϊκά έργα για την ανάπτυξη και την αξιοποίηση αυτών των νέων τεχνολογιών.

Μια Νέα Προοπτική

Η πυρηνική ενέργεια, ήρθε πρόσφατα ξανά στο προσκήνιο της ενεργειακής συζήτησης στην Ελλάδα. Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης έθεσε το ζήτημα αυτό κατά τη διάρκεια του 28ου Ετήσιου Συνεδρίου «Economist Government Roundtable», υπογραμμίζοντας την ανάγκη διερεύνησης της πυρηνικής τεχνολογίας ως μέρος μιας κοινής ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Όπως εξήγησε ο κ. Μητσοτάκης, «η Ευρώπη ήταν και παραμένει ηγέτιδα δύναμη στην πυρηνική τεχνολογία. Η Ελλάδα δεν διαθέτει πυρηνική ενέργεια. Δεν υπάρχει τρόπος να φτάσουμε στο ουδέτερο ισοζύγιο εκπομπών χωρίς την πυρηνική ενέργεια. Επενδύουμε, λοιπόν, ως Ευρωπαίοι, στην επόμενη γενιά μικρών πυρηνικών αντιδραστήρων;

Πράγματι, οι ζυμώσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη στην Ευρώπη έχουν επαναφέρει στο προσκήνιο την πιο αμφιλεγόμενη και πιο διχαστική μορφή ενέργειας, την πυρηνική ενέργεια. Οι υπέρμαχοι της πυρηνικής ενέργειας επιμένουν πως ο στόχος που έχει θέσει η ΕΕ για μείωση των εκπομπών καυσαερίων κατά 55% μέχρι το 2030 φαίνεται άπιαστος εάν δεν συνδράμει η πυρηνική ενέργεια. Μάλιστα, η εν λόγω τεχνολογία είναι το κλειδί της επιτυχίας της Γαλλίας. Η Γαλλία προμηθεύεται περίπου το 70% της ηλεκτρικής της ενέργειας από πυρηνική ενέργεια, λόγω μιας μακράς και συνεχούς πολιτικής που βασίζεται στην ενεργειακή ασφάλεια.

Η Γαλλία διαθέτει 18 εμπορικούς πυρηνικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με συνολικά 56 λειτουργικούς αντιδραστήρες, σύμφωνα με τη Wall Street Journal. To ενεργειακό της εμπορικό ισοζύγιο αποτελεί «ενεργειακό θαύμα» αφού η πραγματικότητα είναι ότι το πρώτο τρίμηνο του 2024 έχει ήδη ενισχύσει τις εξαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας κατά 500% σύμφωνα με τα στοιχεία του LSEG και προετοιμάζεται για μια χρονιά – ρεκόρ. Οι συνολικές πωλήσεις ηλεκτρικής ενέργειας -που προέρχεται από την πυρηνική- μόνο τους πρώτους τρεις μήνες του έτους ήταν 19.684 γιγαβατώρες.

Οι Αντιδραστήρες Μικρής Κλίμακας (SMR)

Η Ελλάδα εξετάζει την προοπτική υιοθέτησης των μικρών αρθρωτών αντιδραστήρων (SMR). Αυτοί οι αντιδραστήρες, που προωθούνται ως ασφαλέστεροι και πιο προσιτοί, μπορούν να εγκατασταθούν σε απομακρυσμένες περιοχές και να ενσωματωθούν ευκολότερα στο ενεργειακό δίκτυο. Ο πρόεδρος της ΔΕΗ, Γιώργος Στάσσης, καθώς και άλλοι ειδικοί, έχουν αναγνωρίσει τη σημασία αυτής της τεχνολογίας για το μέλλον.

Σύμφωνα με τους Financial Times οι υποστηρικτές ισχυρίζονται ότι οι μικροί αρθρωτοί αντιδραστήρες (SMR), είναι ασφαλέστεροι, φθηνότεροι, ταχύτεροι και ευκολότεροι στην κατασκευή από ό,τι οι εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας. Επειδή είναι μικροί, μπορούν να μεταφερθούν και να εγκατασταθούν σε απομακρυσμένα περιβάλλοντα όπου συνήθως βρίσκονται ενεργοβόρες βιομηχανίες. Επίσης, το μικρότερο μέγεθος των SMR σημαίνει ότι δεν απαιτούν πρόσβαση σε μεγάλες πηγές νερού για να διατηρηθούν δροσερά.

Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις είναι το κόστος. Η πυρηνική ενέργεια είναι μακράν η πιο ακριβή. Ακόμη και σε μικρότερες κλίμακες, η παροχή ηλεκτρικής ενέργειας από αντιδραστήρες SMR εξακολουθεί να αναμένεται να είναι πολύ ακριβότερη από την ηλιακή και την αιολική ενέργεια και, σε ορισμένες περιπτώσεις, ακόμη και από τον άνθρακα. Ωστόσο, οι θιασώτες υποστηρίζουν πως η απαλλαγή από εκπομπές ρύπων μπορούν να έρθουν μέσω των μικρών αρθρωτών πυρηνικών αντιδραστήρων.

Τα SMR παρουσιάστηκαν στον νόμο Net-Zero Industry Act της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που κατατέθηκε τον Μάρτιο του 2023. Το κύριο πλεονέκτημά τους είναι ότι μπορούν να συναρμολογηθούν στο εργοστάσιο και να παραδοθούν οπουδήποτε στον κόσμο, ακόμη και σε απομακρυσμένες περιοχές με περιορισμένη κάλυψη δικτύου. Αντίστοιχα, ο Δημοσθένης Σαρηγιάννης, Διευθυντής και Πρόεδρος Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών στο συνέδριο Clima 21 πριν από λίγους μήνες είχε αναφέρει πως η συγκυρία είναι που έδωσε πνοή σε αυτή τη συζήτηση. Όπως επεσήμανε, «αν θέλουμε να ανοίξουμε την πόρτα της πυρηνικής ενέργειας απαιτείται διεθνής συνεργασία».

Σε μία χώρα όπως η Ελλάδα πρέπει να εξετάσουμε το ζήτημα από διάφορες σκοπιές. «Για να αναπτυχθεί μία τέτοια τεχνολογία απαιτείται συγκεκριμένο νομοθετικό, κανονιστικό πλαίσιο. Επίσης πρέπει να εξεταστεί από κάθε σκοπιά η οικονομική βιωσιμότητα της επένδυσης καθώς στον πρώτο της κύκλο είναι ιδιαίτερα ακριβή», σχολίασε. Τέλος, πρόκειται για μία τεχνολογία που έχει υπέρμαχους και εχθρούς συνεπώς απαιτείται συζήτηση, διαβούλευση με την τοπική κοινωνία και σωστή ενημέρωση. Στην Ελλάδα, οι τοπικές αντιδράσεις έχουν οδηγήσει πολλές φορές σε καθυστερήσεις ή ακόμα και ακυρώσεις έργων και όταν μία τεχνολογία είναι τόσο ακριβή δεν υπάρχει αυτό το περιθώριο. Μία τέτοια τεχνολογία θα απαιτήσει φυσικά υποδομές, αλλά και τη δημιουργία εφοδιαστικής αλυσίδας.

Οικονομικές και Τεχνικές Προκλήσεις

Η πυρηνική ενέργεια, αν και προσφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα όσον αφορά την μείωση των εκπομπών ρύπων, αντιμετωπίζει σοβαρές οικονομικές και τεχνικές προκλήσεις. Το κόστος κατασκευής και λειτουργίας παραμένει υψηλό, και η διαχείριση των πυρηνικών αποβλήτων συνεχίζει να αποτελεί ένα δύσκολο ζήτημα. Παράλληλα, οι κοινωνικές αντιδράσεις και η ανάγκη για κατάλληλη νομοθεσία και κανονιστικό πλαίσιο είναι παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη.

Σύμφωνα με το Bloomberg, οι ελλείψεις ειδικευμένου εργατικού δυναμικού αποτελούν τροχοπέδη για την ανάπτυξη της πυρηνικής βιομηχανίας. Η γαλλική EDF, η οποία χρειάστηκε 17 χρόνια για να κατασκευάσει το νεότερο εργοστάσιό της, προσδιόρισε την έλλειψη εργατικού δυναμικού ως το κύριο εμπόδιο για την πραγματοποίηση της αναβίωσης της βιομηχανίας. Η Σουηδία διαθέτει έξι αντιδραστήρες που λειτουργούν και η κυβέρνηση δήλωσε ότι χρειάζεται τουλάχιστον άλλους 10 μέχρι το 2045 για να καλύψει τη ζήτηση από την ηλεκτροδότηση των μεταφορών και των βιομηχανιών. Αυτό απαιτεί την πρόσληψη δεκάδων χιλιάδων εργαζομένων, γεγονός που δημιουργεί ανησυχία, διότι αυτό το δυναμικό δεν υπάρχει. Το επιθετικό σχέδιο της Ευρώπης για την ενίσχυση του πυρηνικού στόλου τίθεται σε κίνδυνο από την έλλειψη εξειδικευμένων εργαζομένων. Οι γαλλικές εταιρείες προσλαμβάνουν πίσω συνταξιούχους, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου διαφημίζει ημέρες καριέρας στο μετρό του Λονδίνου και ένα σουηδικό πανεπιστήμιο προσφέρει δωρεάν σάντουιτς σε φοιτητές που παρακολουθούν ενημερωτικές συνεδρίες.

Διεθνής Συνεργασία και Κοινωνική Συναίνεση

Για την υλοποίηση ενός τέτοιου φιλόδοξου σχεδίου, η διεθνής συνεργασία και η κοινωνική συναίνεση είναι ζωτικής σημασίας. Η εμπειρία άλλων χωρών, όπως η Γαλλία και η Σουηδία, δείχνει ότι η επιτυχία της πυρηνικής ενέργειας εξαρτάται από την εκπαίδευση του εργατικού δυναμικού και την αποδοχή της τοπικής κοινωνίας. Στην Ελλάδα, η ανάγκη για διάλογο και σωστή ενημέρωση των πολιτών είναι πιο επιτακτική από ποτέ.

«Επενδύουμε στις διασυνδέσεις μας στον βαθμό που θα έπρεπε;» αναρωτήθηκε ο Κυρ. Μητσοτάκης. «Όταν φυσάει στη Βόρεια Θάλασσα, μπορεί να έχει ήλιο στην Ελλάδα, αλλά δεν υπάρχει περίπτωση να λειτουργήσουν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αν δεν έχεις ένα πολύ εξελιγμένο δίκτυο διασυνδέσεων. Πιστεύω ότι πρέπει τουλάχιστον να θέσουμε σωστά τις προτεραιότητές μας και να προσπαθήσουμε να γίνουμε πραγματικοί πρωταθλητές όπου μπορούμε. Ίσως αναγνωρίζοντας ότι πιθανώς ποτέ να μην γίνουμε εξίσου ανταγωνιστικοί με την Κίνα όταν πρόκειται για την παραγωγή προϊόντων όπως τα φωτοβολταϊκά πάνελ».

Η Ελλάδα επιχειρεί να αξιοποιήσει την εγγύτητα με Ασία και Αφρική και να μετατραπεί σε διάδρομο μεταφοράς πράσινης ενέργειας προς την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη. Το ζήτημα των εξαγωγών πράσινης ενέργειας για την Ελλάδα γίνεται υπαρξιακό. Η χώρα χρειάζεται τις διασυνδέσεις για να φτάσει στα μεγάλα κέντρα κατανάλωσης και να λύσει σε μεγάλο βαθμό το πρόβλημα της περίσσειας ενέργειας.

Η εξέταση της πυρηνικής ενέργειας ως επιλογή για την ενεργειακή στρατηγική της Ελλάδας ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο με πολλές προοπτικές αλλά και προκλήσεις. Η συζήτηση αυτή πρέπει να συνεχιστεί με βάση τα δεδομένα και τις ανάγκες της χώρας, με στόχο την επίτευξη ενός βιώσιμου και ασφαλούς ενεργειακού μέλλοντος.

Οι κανόνες που έχει θεσμοθετήσει η ΕΕ για την πυρηνική ενέργεια:

Στο πυρηνικό άρμα της Ρωσίας προσδένεται η Τουρκία

«Η Τουρκία ανήκει πλέον στην κατηγορία των χωρών που διαθέτουν πυρηνική ενέργεια», δήλωνε ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τον Απρίλιο του 2023, εγκαινιάζοντας τον πρώτο πυρηνικό αντιδραστήρα της χώρας. Ωστόσο, οι εργασίες κατασκευής του πυρηνικού σταθμού Ακουγιού στη Μερσίνη της νότιας Τουρκίας δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί. Μελλοντικά το πυρηνικό εργοστάσιο αναμένεται να καλύψει περίπου το 10% των ενεργειακών αναγκών της χώρας και να προμηθεύει με ηλεκτρική ενέργεια πάνω από 12 εκατομμύρια καταναλωτές, αναφέρουν επίσημα στοιχεία. Για την κατασκευή του έχουν ήδη επενδυθεί περίπου 20 δισεκατομμύρια δολάρια. Ο πρώτος από τους συνολικά τέσσερις σχεδιαζόμενους αντιδραστήρες εγκαινιάστηκε το 2023 λίγο πριν από τις προεδρικές εκλογές. Σύμπτωση; Παρατηρητές έκαναν τότε λόγο για κίνηση εντυπωσιασμού του Ερντογάν στην τελική ευθεία του προεκλογικού αγώνα.

Ο πρώτος πυρηνικός σταθμός της Τουρκίας ανήκει κατά 100% στη ρωσική κρατική εταιρεία Rosatom. Η σύμβαση όριζε ότι ο σταθμός πρέπει να παραμείνει και στο μέλλον σε ρωσικά χέρια: «Το συνολικό μερίδιο των ρωσικών εταιρειών και αρχών δεν μπορεί ποτέ να είναι μικρότερο από 51%», αναφέρεται στη σύμβαση. Αρχικά είχε ανακοινωθεί ότι το υπόλοιπο 49% των μετοχών θα πωλούνταν σε τούρκους επενδυτές. Κάτι τέτοιο όμως δεν συνέβη μέχρι σήμερα.

Στο διοικητικό συμβούλιο της Akkuyu Nükleer A.S. συμμετείχε μέχρι πρόσφατα μόνο ένας Τούρκος, ο οποίος στο μεταξύ παραιτήθηκε. Ο επιχειρηματίας Κουνεΐντ Ζαπσού αιτιολόγησε την απόφασή του δηλώνοντας ότι «ουδείς ανταποκρίθηκε στο αίτημά του για συναντήσεις δια ζώσης και πρόσβαση σε πληροφορίες και έγγραφα που αφορούν δημόσια θέματα». Σήμερα στο διοικητικό συμβούλιο δεν υπάρχει ούτε ένας τούρκος πολίτης.

Τελικά που καταλήγουμε σχετικά με την πυρηνική ενέργεια στην Ελλάδα…

Η πυρηνική ενέργεια στην Ελλάδα παραμένει ένα αμφιλεγόμενο θέμα με πολλές πτυχές. Ενώ τα πλεονεκτήματα είναι σαφή, οι προκλήσεις και οι ανησυχίες για την ασφάλεια και το περιβάλλον δεν μπορούν να αγνοηθούν. Η εξέλιξη της τεχνολογίας και οι αλλαγές στις ενεργειακές ανάγκες μπορεί να ανοίξουν νέες προοπτικές, αλλά η απόφαση για την εισαγωγή της πυρηνικής ενέργειας θα πρέπει να ληφθεί με προσοχή και σοβαρότητα.

Ανεξάρτητα από τις τελικές αποφάσεις, η Ελλάδα θα πρέπει να συνεχίσει να επενδύει σε καθαρές και ασφαλείς πηγές ενέργειας, διασφαλίζοντας έτσι ένα βιώσιμο και ασφαλές ενεργειακό μέλλον.