Αλέξης Σιμιντζής/Προς ένα Ψηφιακό Μέλλον: Ο Ενεργειακός Μετασχηματισμός της ΕΕ

Καθώς διανύουμε τη δεκαετία αυτή, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) αντιμετωπίζει πληθώρα προκλήσεων και ευκαιριών στον ενεργειακό τομέα. Το νομοθετικό τοπίο εξελίσσεται με ταχείς ρυθμούς, υποκινούμενο από τους φιλόδοξους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας, η οποία αποσκοπεί στην κλιματική ουδετερότητα μέχρι το 2050. Στο επίκεντρο των προσπαθειών αυτών βρίσκεται ο στόχος της μείωσης των εκπομπών κατά 55% έως το 2030 και του τερματισμού της εξάρτησης της ΕΕ από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα μέχρι 2027. Η επίτευξη αυτών των στόχων απαιτεί μια μετασχηματιστική προσέγγιση σε όλους τους τομείς της οικονομίας, με τον ενεργειακό τομέα στην πρώτη γραμμή, καθοδηγούμενο από τέσσερις βασικούς πυλώνες: διαφοροποίηση, απανθρακοποίηση, αποκέντρωση και ψηφιοποίηση.

Αλέξης Σιμιντζής, Director Energy & Industrials, FTI Consulting

Ο ρόλος της ψηφιοποίησης

Η ψηφιοποίηση είναι ο άξονας που συνδέει τους άλλους τρεις πυλώνες, επιτρέποντας τη δημιουργία ενός πιο αποτελεσματικού, ευέλικτου και ολοκληρωμένου ενεργειακού συστήματος. Μέσω των ψηφιακών τεχνολογιών, μπορούμε να βελτιώσουμε την ενεργειακή απόδοση, να μειώσουμε τις εκπομπές ρύπων και να προωθήσουμε την ενσωμάτωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (AΠΕ). Τα ψηφιακά εργαλεία ενισχύουν την ευελιξία και την αξιοπιστία του δικτύου, επιτρέποντας την καλύτερη διαχείριση της παραγωγής, της μεταφοράς, της διανομής και της κατανάλωσης ενέργειας.

Για παράδειγμα, η ψηφιοποίηση διευκολύνει την ενσωμάτωση μικρής κλίμακας, κατανεμημένων ενεργειακών πόρων, όπως τα φωτοβολταϊκά πάνελ στις στέγες των σπιτιών, δίνοντας στους πολίτες τη δυνατότητα να γίνουν «prosumers» – τόσο παραγωγοί όσο και καταναλωτές ενέργειας. Αυτή η αλλαγή αποκεντρώνει και εκδημοκρατίζει την παραγωγή ενέργειας, επιτρέποντας σε άτομα και κοινότητες να συμμετέχουν ενεργά στην ενεργειακή μετάβαση.

Νέες τεχνολογίες και συμμετοχή των καταναλωτών

Οι πρόσφατες εξελίξεις στις ψηφιακές τεχνολογίες, όπως η τεχνητή νοημοσύνη (AI) και η μηχανική μάθηση (“machine learning”)  αλλάζουν ριζικά τον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρούμε με την ενέργεια. Αυτές οι τεχνολογίες μπορούν να βελτιστοποιήσουν τη χρήση της ενέργειας στην καθημερινή μας ζωή – από τη θέρμανση και την ψύξη των σπιτιών μας έως τον ανεφοδιασμό των αυτοκινήτων μας – και να αναδιαμορφώσουν τη συμμετοχή των καταναλωτών στις αγορές ενέργειας.

Από την πρώτη ενεργειακή δέσμη μέτρων το 1998, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής της ΕΕ είχαν θέσει ως προτεραιότητα την ενδυνάμωση και την προστασία των καταναλωτών στον τομέα της ενέργειας. Νέες νομοθεσίες, ιδιαίτερα στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, προώθησαν τη δημιουργία της εσωτερικής αγοράς ενέργειας. Οι νόμοι αυτοί ενισχύουν την επιλογή πάροχων και τον ανταγωνισμό στη λιανική αγορά, παρέχοντας διαφανείς και αξιόπιστες πληροφορίες σχετικά με τις τιμές, την κατανάλωση ενέργειας, το μείγμα καυσίμων και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, ενώ παράλληλα παρέχουν κίνητρα για εξοικονόμηση ενέργειας.

Η δέσμη μέτρων για την καθαρή ενέργεια του 2019 (“Clean Energy Package”) υπογράμμισε περαιτέρω τη σημασία της απελευθέρωσης των καταναλωτών μέσω των ψηφιακών τεχνολογιών, επιτρέποντας την ευέλικτη κατανάλωση ενέργειας και τη μείωση του κόστους. Το όραμα αυτό υλοποιείται μέσω του σχεδίου δράσης για την ψηφιοποίηση της ενέργειας και του αναθεωρημένου σχεδιασμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας που εγκρίθηκε πρόσφατα, τα οποία αποσκοπούν στην παροχή σταθερών τιμών και στη στήριξη της ενεργού συμμετοχής των καταναλωτών στις αγορές ενέργειας.

Εξάλλου, τα οφέλη των ψηφιακών υπηρεσιών για τους καταναλωτές είναι πλέον σαφή: επιτρέπουν την καλύτερη διαχείριση των λογαριασμών, την παρακολούθηση της κατανάλωσης ενέργειας σε πραγματικό χρόνο, την πώληση αυτοπαραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας και την εξοικονόμηση ενέργειας. Μάλιστα, οι πρώτες μελέτες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δείχνουν ότι οι έξυπνοι μετρητές μπορούν να βοηθήσουν τα νοικοκυριά να μειώσουν τους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας κατά μέσο όρο 12% ετησίως, ενώ οι εμπορικοί καταναλωτές μπορούν δυνητικά να μειώσουν την κατανάλωση έως και 58%.

Προκλήσεις και λύσεις

Παρά τις δυνατότητες της ψηφιοποίησης, πρέπει να αντιμετωπιστούν διάφορες προκλήσεις όπως:

1. Ανάπτυξη υποδομών: Η διασφάλιση της ευρείας ανάπτυξης έξυπνων μετρητών και άλλων ψηφιακών υποδομών είναι κρίσιμης σημασίας. Ενώ χώρες όπως η Ισπανία, η Σουηδία και η Φινλανδία έχουν επιτύχει 100% κάλυψη έξυπνων μετρητών, άλλες όπως η Ελλάδα, η Κύπρος και η Τσεχία υστερούν σημαντικά. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μόνο το 51% όλων των νοικοκυριών και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στην ΕΕ είναι εξοπλισμένα με έξυπνους μετρητές ηλεκτρικής ενέργειας (στόχος για το 2020 ήταν 80% κάλυψη).
2. Δεξιότητες και προσιτότητα: Η γεφύρωση του χάσματος ψηφιακών δεξιοτήτων είναι απαραίτητη για να μπορέσουν οι καταναλωτές και οι επιχειρήσεις να συμμετάσχουν πλήρως σε μια ψηφιοποιημένη αγορά ενέργειας. Το 2021, μόνο το 54% των Ευρωπαίων διέθετε βασικές ψηφιακές δεξιότητες. Η κατάκτηση αυτών των δεξιοτήτων θα βοηθήσει τα νοικοκυριά να κατανοήσουν πώς να συμμετάσχουν στην απόκριση ζήτησης ή τι συνεπάγεται η φόρτιση ενός ηλεκτρικού οχήματος. Eπίσης, οι κυβερνήσεις πρέπει να προωθήσουν την ψηφιακή ένταξη των πολιτών, διασφαλίζοντας ότι οι ευάλωτοι και απομακρυσμένοι πληθυσμοί έχουν πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες και μπορούν να επωφεληθούν από την ψηφιακή ενεργειακή μετάβαση.
3. Ιδιωτικότητα και ασφάλεια στον κυβερνοχώρο: Η προστασία των δεδομένων των καταναλωτών και η ενίσχυση της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο είναι υψίστης σημασίας. Πρέπει να τηρούνται οι ισχυροί κανόνες για την προστασία των δεδομένων και την πρόσβαση χωρίς διακρίσεις, ώστε να διατηρείται η εμπιστοσύνη των καταναλωτών και να διασφαλίζεται το ενεργειακό σύστημα.

Το μέλλον των ενεργειακών αγορών

Καθώς εξελίσσεται η πράσινη μετάβαση, θα δημιουργηθούν νέες ευκαιρίες και προκλήσεις για τον ενεργειακό τομέα της Ευρώπης. Οι καταναλωτές πρόκειται να επωφεληθούν από τη μεγαλύτερη ευελιξία και το χαμηλότερο κόστος, ενώ οι διαχειριστές των δικτύων πρέπει να προσαρμοστούν στην αυξημένη πολυπλοκότητα της διαχείρισης του δικτύου λόγω της διάδοσης των οικιακών φωτοβολταϊκών, της φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων και των αντλιών θερμότητας. Οι ψηφιακές τεχνολογίες θα διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην εξισορρόπηση αυτών των απαιτήσεων, παρέχοντας τα απαραίτητα εργαλεία για την ενεργό συμμετοχή των καταναλωτών στην αγορά ενέργειας και υποστηρίζοντας τους διαχειριστές δικτύων με πρόσθετη ευελιξία.

Το ενεργειακό μέλλον της ΕΕ διαμορφώνεται από έναν συνδυασμό καινοτόμων τεχνολογιών και εξελισσόμενων σχέσεων με τους καταναλωτές. Η ψηφιοποίηση βρίσκεται στο επίκεντρο αυτού του μετασχηματισμού, επιτρέποντας ένα πιο αποτελεσματικό, ανθεκτικό και δημοκρατικό ενεργειακό σύστημα. Με την αντιμετώπιση των προκλήσεων και την αξιοποίηση των ευκαιριών που παρουσιάζουν οι ψηφιακές τεχνολογίες, η ΕΕ μπορεί να πρωτοστατήσει στη δημιουργία ενός βιώσιμου και χωρίς αποκλεισμούς ενεργειακού μέλλοντος. Οι καταναλωτές, ενδυναμωμένοι από τα ψηφιακά εργαλεία, θα διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο σε αυτή τη μετάβαση, οδηγώντας τη προς ένα απαλλαγμένο από ανθρακούχες εκπομπές, αποκεντρωμένο και διαφοροποιημένο ενεργειακό τοπίο.