Μπορεί η Βόρεια Μακεδονία να γίνει βαλκανική “μαύρη τρύπα”;- Οι Πρέσπες και οι πιθανοί “χορηγοί” του Μιτσκόσκι

Όταν η νεοεκλεγείσα πρόεδρος της Βόρειας Μακεδονίας Γκορντάνα Σιλιάνοφσκα επικαλέστηκε το “δικαίωμα αυτοδιάθεσης” δηλώνοντας πως στις ανεπίσημες αναφορές της θα ονομάζει τη χώρα της “Μακεδονία”, παραβιάζοντας την συνταγματική της ονομασία και ως εκ τούτου τη Συμφωνία των Πρεσπών, η Δύση αντέδρασε γρήγορα. Ούρσουλα φον ντερ Λάϊεν και Σαρλ Μισέλ υπενθύμισαν με αυστηρότητα τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την διεθνή συνθήκη, το Στέϊτ Ντιπάρτμεντ το ίδιο, όπως και η βοηθός ΥΠΕΞ των ΗΠΑ, ενώ η Αθήνα κατέστησε σαφές πως η νέα πρόεδρος και η νέα κυβέρνηση οφείλουν να την τηρήσουν, αφήνοντας, μάλιστα, στο τραπέζι ακόμα και την απειλή του βέτο για τον ευρωπαϊκό διάδρομο της χώρας.

Αρκετοί ήλπισαν πως πρόκειται για έναν εθνικιστικό ακτιβισμό της προερχόμενης από το VMRO ανώτατης αξιωματούχου και πως η νέα κυβέρνηση υπό τον Χρίστιαν Μιτσκόσκι που ορκίζεται στις 28 Μαϊου δεν θα πράξει το ίδιο και θα αφήσει στην άκρη τις προεκλογικές ιαχές περί “μακεδονισμού” υιοθετώντας τη διεθνή νομιμότητα που απορρέει από τη συμφωνία που υπέγραψαν πριν έξι χρόνια (2018) οι κυβερνήσεις του Αλέξη Τσίπρα και του σοσιαλδημοκράτη Ζόραν Ζάεφ.

Ο Μιτσκόσκι ( σημείωση: το VMRO ανήκει στην πολιτική οικογένεια του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, όπως και η Ν.Δ, και ήδη γίνονται ακόμα και συζητήσεις για πιθανή αποβολή του) διέψευσε αυτές τις προσδοκίες και επανήλθε δριμύτερος στέλνοντας μήνυμα στην Αθήνα. Είπε πως κι εκείνος στο εσωτερικό της χώρας του θα την αποκαλεί “Μακεδονία” και προκάλεσε την Αθήνα πως εάν θέλει μπορεί να προσφύγει στη Χάγη για να καταγγείλει τη συμφωνία. Επισήμανε, μάλιστα, πως τόσο το κόμμα του, όσο και η Ν.Δ διαφώνησαν με τη συμφωνία. Πρόκειται, ωστόσο, για μία επικοινωνιακή και πολιτική “φούσκα” καθώς άπαντες στην Αθήνα, τα Σκόπια και διεθνώς γνωρίζουν πως η συμφωνία δεν ακυρώνεται και δεν καταγγέλεται, όπως έσπευσαν να υπενθυμίσουν τόσο η ελληνική κυβέρνηση, όσο και ο εκ των αρχιτεκτόνων της πρώην υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς. Το ίδιο επισήμανε και ο Ευάγγελος Βενιζέλος αλλά και πλήθος ειδικών και καθηγητών, όπως οι Άγγελος Συρίγος και Ευάνθης Χατζηβασιλείου.

Με δεδομένα όλα αυτά, γιατί ο Μιτσκόσκι προκαλεί τη Δύση που ομνύει στη Συμφωνία των Πρεσπών θεωρώντας την ιδανικό μοντέλο επίλυσης διεθνών διαφορών; Υπάρχει κάποιος λόγος που ο ηγέτης του VMRO είναι αποφασισμένος να θέσει σε κίνδυνο την ενταξιακή διαδικασία της χώρας του στην ΕΕ (παρά τα προβλήματα και την αργόσυρτη προσαρμογή) και κατ΄ επέκταση και την εκταμίευση σημαντικών κονδυλίων που θα ζωογονήσουν την καχεκτική οικονομία της Βόρειας Μακεδονίας;

Σε εποχή συνολικού …αναθεωρητισμού;

Δεν είναι, όμως, μόνο οι Πρέσπες που τίθενται σε κίνδυνο. Άλλες δύο συμφωνίες που εδραιώνουν περιβάλλον (σχετικής) γεωπολιτικής σταθερότητας στα δυτικά Βαλκάνια φαίνεται πως αμφισβητούνται από τους εθνικιστές στα Σκόπια. Η συμφωνία της Οχρίδας του 2001 που τερμάτισε τον εσωτερικό πόλεμο μεταξύ σλαβομακεδόνων και αλβανών, όπως και το σύμφωνο φιλίας και καλής γειτονίας με τη Βουλγαρία. Το τελευταίο, βεβαίως, το παραβιάζει συστηματικά δια των καθυστερήσεων κυρίως η Σόφια που εγείρει ζήτημα αναγνώρισης βουλγαρικής μειονότητας στη Βόρεια Μακεδονίας.

Οι συμφωνίες της Αχρίδας με τους Αλβανούς, των Πρεσπών και το Σύμφωνο Φιλίας με τη Βουλγαρία αποτελούν κομμάτι του μεταπολεμικού συνοριακού χάρτη της Βαλκανικής, πυλώνες της αρχιτεκτονικής ασφάλειας, σε μια δύσκολη για την ειρήνη και τη σταθερότητα περιοχή, στην οποία παραδοσιακά συγκρούονται ισχυρές γεωπολιτικές επιρροές και καμία υπονόμευσή τους, πολύ περισσότερο η κατάργηση κάποιας εξ αυτών, δεν είναι αποδεκτή από τη Δύση.

Η σαρωτική επικράτηση των εθνικιστών, ωστόσο, στις τελευταίες εκλογές ανοίγει την πόρτα του φρενοκομείου σε μία ιστορικά ασταθή περιοχή, με το μεγάλο πρόβλημα του Κοσσόβου να χάσκει, και το Ουκρανικό να ρίχνει βαριά τη σκιά του στην περιοχή και τη Ρωσία -αλλά και την Τουρκία- να στήνουν νέα προγεφυρώματα στα Βαλκάνια.

Ποιός έχει συμφέρον από την απομάκρυνση της Βόρειας Μακεδονίας από ΕΕ και ΗΠΑ;

Με ποιό διεθνές πολιτικό βάρος, όμως, ένας μετρίων ικανοτήτων Βαλκάνιος πολιτικός που εκπροσωπεί μία νεοπαγή και οικονομικά ασταθή δημοκρατία, όπως ο Μιτσκόσκι, μπορεί να εμφανίζεται τόσο απειλητικός για την σταθερότητα στην περιοχή; Το ερώτημα είναι υπαρκτό και αποτελεί τον πυρήνα των αναλύσεων που γίνονται σε Ουάσιγκτον και Βρυξέλλες.

Η απάντηση ίσως θα πρέπει να αναζητηθεί στο ποιος έχει συμφέρον από το να μην ενταχθεί στην Ε.Ε. και να απομακρυνθεί από το ΝΑΤΟ η Βόρεια Μακεδονία και από μια αναταραχή στην περιοχή. Επ’ αυτού οι Δυτικοί υποπτεύονται ρωσικό και σερβικό δάκτυλο, προς τα εκεί δείχνουν και οι αναλυτές στη Σόφια.

«Με την επιθυμία να καταγγείλει τις συμφωνίες της με τη Βουλγαρία, την Ελλάδα και την Ε.Ε., η Βόρεια Μακεδονία πρόκειται να μετατρέψει την ένταξή της στην Ε.Ε. σε χίμαιρα και να φτάσει τις σχέσεις με τους γείτονές της στα άκρα, ενώ ταυτόχρονα τίθεται σε πλήρη εξάρτηση από τη Μόσχα και το Βελιγράδι», γράφει στην ιστοσελίδα της βουλγαρικής Ντόιτσε Βέλε ο αναλυτής Βέσελιν Στόινεφ και προσθέτει: «Οι νέοι κυβερνώντες αποσταθεροποιούν και τα Βαλκάνια στη σημερινή τεταμένη γεωπολιτική κατάσταση. Η Βόρεια Μακεδονία ανοίγει μια σοβαρή τρύπα στην ασφάλεια της περιοχής, με τη δυνατότητα να πυροδοτήσει περιφερειακές συγκρούσεις, και ο άξονας Μόσχας – Βουδαπέστης – Βελιγραδίου επεκτείνεται με τα Σκόπια».

Η ευθύνη της ΕΕ

Το κοινωνικό υπέδαφος, δυστυχώς, υπάρχει στη Βόρεια Μακεδονία. Αρκετοί λένε πως η επικράτηση του VMRO οφείλεται στην “τιμωρία” της προηγούμενης σοσιαλδημοκρατικής κυβέρνησης (Ζάεφ Πενταρόφσκι) διότι δεν προώθησε επαρκώς την ευρωπαϊκή πορεία. Όχι, όμως, μόνο με δική της ευθύνη. Ακόμα μεγαλύτερη είναι η ευθύνη της ΕΕ που για πολλούς λόγους (διαφωνίες μεταξύ ευρωπαϊκών πρωτευουσών, έλλειμμα ηγεσίας στο Βερολίνο μετά την αποστρατεία της Άνγκελα Μέρκελ, πανδημία, ουκρανικό κ.ά) άφησε τα Βαλκάνια στην τύχη τους και τον εθνικισμό να αλιεύει δυσαρεστημένους ψηφοφόρους στη Βόρεια Μακεδονία, την Αλβανία, τη Βουλγαρία. Την ίδια ώρα που η Σερβία προσδένεται στο ρωσικό άρμα και η Τουρκία του Ερντογάν ξαναβρίσκει γέφυρες στις χώρες των δυτικών Βαλκανίων και ενισχύει εκ νέου την παρουσία της.

Η Ελλάδα έχει το δικό της μερίδιο ευθύνης. Η Συμφωνία των Πρεσπών σχεδόν εγκαταλείφθηκε, τόσο ως προς την υλοποίησή της, όσο και ως προς τις αυστηρές προειδοποιήσεις προς τη Βόρεια Μακεδονία όπου σημειώνονταν καθυστερήσεις ή αναδιπλώσεις. Τα πρωτόκολλα συνεργασίας που ποτέ δεν ψηφίστηκαν στο ελληνικό κοινοβούλιο δεν αποτελούν κορωνίδα της συμφωνίας, ως εκ τούτου μόνο διαπραγματευτικό χαρτί δεν θα μπορούσαν να αποτελέσουν. Θα ήταν, όμως, μία σαφή τοποθέτηση υπέρ της συμφωνίας και πίεση προς τα Σκόπια να πράξουν όσα τους αναλογούσαν. Η επιτροπή για την αφαίρεση αλυτρωτικών αναφορών από τα σχολικά βιβλία ουδέποτε λειτούργησε μετά το 2019, το δε Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας δεν συνεδρίασε. Ακόμα και το πρωτόκολλο που αφορά την επιτήρηση του εναέριου χώρου της Βόρειας Μακεδονίας από την Ελλάδα μέχρι την πλήρη ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ παραδόθηκε στην Ιταλία.

Εθνικιστική έκρηξη Μιτσκόσκι με… σπόνσορες;

Ενας άλλος αναλυτής, ειδικευμένος σε θέματα Βαλκανίων, ο Βλαντιμίρ Βλαντιμίροφ, σημειώνει: «Το κόμμα VMRO-DPMNE είναι αρκετά φιλοσερβικό και έχει φιλορωσικό προσανατολισμό. Ας μην ξεχνάμε ότι ο πρώην ηγέτης του, Νίκολα Γκρούεφσκι, βρίσκεται στην Ουγγαρία και αυτό δεν είναι τυχαίο. Η ρωσική παρουσία είναι πολύ δυνατή και έχει πολύ ισχυρή επιρροή. Ολοι όσοι είναι εξοικειωμένοι με τις δίκες που έγιναν (για κατασκοπεία) στη Βόρεια Μακεδονία γνωρίζουν περί τίνος πρόκειται. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν δύο μεγάλα αλβανικά κόμματα με αυξανόμενη επιρροή. Ενα είναι το παλιό DUI, το οποίο υποστηρίζεται από τα Τίρανα και ήρθε δεύτερο σε βουλευτές στις εκλογές. Το άλλο είναι ένα νέο κόμμα ονόματι VLEN-VREDI και είναι πολύ πιθανό να είναι ο κύριος εταίρος του συνασπισμού για να σχηματίσει κυβέρνηση. Αυτό το κόμμα υποστηρίχθηκε ανοιχτά από τον εθνικιστή πρωθυπουργό του Κοσόβου Αλμπιν Κούρτι».

Δεν είναι, εξάλλου, άγνωστο ότι η Ρωσία είχε ταχθεί ανοιχτά εναντίον της συμφωνίας των Πρεσπών και της ένταξης της Βόρειας Μακεδονίας στην Ευρασιατική Ενωση, ενώ και η Σερβία την υποδέχθηκε καθυστερημένα και με μισή καρδιά. Μόσχα και Βελιγράδι στήριζαν ανοιχτά τον Γκρούεφσκι και το VMRO. Μάλιστα, επί Ζάεφ έγιναν απελάσεις Ρώσων και Σέρβων διπλωματών για κατασκοπεία.

Οι Πρέσπες ως ασφαλιστική δικλείδα

Το πολύ κακό σενάριο, λοιπόν, είναι ο Μιτσκόσκι να μην προβαίνει σε μία αποστολή (πολιτικής) αυτοκτονίας σε τροχιά σύγκρουση με την ΕΕ και τις ΗΠΑ, με κίνδυνο να ανασταλεί πλήρως η ενταξιακή διαδικασία και να τεθεί εν αμφιβόλω η συμμετοχή της χώρας του στο ΝΑΤΟ. Αλλά να εκτελεί μία άλλη αποστολή για την αλλαγή του status qvo στα δυτικά Βαλκάνια με τη Βόρεια Μακεδονία να μετατρέπεται σε γεωπολιτική “μαύρη τρύπα”, ακόμα και με την σταδιακή αλλαγή στρατοπέδου επιρροής. Η Συμφωνία των Πρεσπών, ως εκ τούτου, δεν είναι κάτι που αφορά μόνο εθνικιστές στα Σκόπια, γραφικούς που φορούν περικεφαλαίες στη Βόρεια Ελλάδα, ή την άγονη θορυβώδη πολιτική αντιπαράθεση ενόψει ευρωεκλογών στην Αθήνα. Αποτελεί το μοναδικό υπαρκτό πεδίο αναφοράς που αφορά ολόκληρη την περιοχή ως μοντέλο επίλυσης διαφορών (με τα προβλήματα που πάντοτε απορρέουν από έναν συμβιβασμό) αλλά και την ασφαλιστική δικλείδα ισορροπίας. Αυτό είναι που προκαλεί ανησυχία στη Δύση, πρωτίστως στην Ουάσιγκτον που αντιλαμβάνεται καλύτερα ότι διακυβεύονται τα δικά της και τα νατοϊκά συμφέροντα, δευτερευόντως στις Βρυξέλλες που πάντοτε βυθίζονται στις παραλυτικές ισορροπίες με τους ανατολικοευρωπαίους που πατούν σε δύο βάρκες και αυτές του ανταγωνισμού μεταξύ Βερολίνου και Παρισιού.

Η παράμετρος των επαναληπτικών εκλογών

Οι επαναληπτικές εκλογές στη Βόρεια Μακεδονία έρχεται πιθανότατα να υπηρετήσει το σχέδιο Μιτσκόσκι για να εδραιωθεί ακόμα περισσότερο και να θέσει στο περιθώριο το αλβανόφωνο στοιχείο-με ανοικτό τον κίνδυνο ακόμα και για μία ακόμα εσωτερική φωτιά.

Όπως σημειώνει η “Καθημερινή”, εν αναμονή περαιτέρω αντιδράσεων από Ευρωπαίους και Αμερικανούς, Αθήνα και Σόφια αναμένεται να σκληρύνουν την στάση τους. Με δεδομένο ότι και οι δύο χώρες διανύουν προεκλογική περίοδο, η Βουλγαρία μάλιστα μαζί με τις ευρωεκλογές στήνει κάλπη και για βουλευτικές, η εμπρηστική ρητορική της ηγεσίας των Σκοπίων εκλαμβάνεται και ως εμπλοκή στα εσωτερικά των χωρών, με την έννοια ότι δίνει τροφή στα εγχώρια ακροδεξιά κόμματα.
Ο ηγέτης του VMRO έκανε τις δηλώσεις ενώ συνδιαλέγεται στο παρασκήνιο με τους Αλβανούς για τον σχηματισμό κυβέρνησης. Επ’ αυτού δείχνει να έχει αποκλείσει το μεγαλύτερο σε δύναμη αλβανικό κόμμα, το DUI του Αχμέτι, όπως παραδοσιακά γινόταν μετά τη συμφωνία της Αχρίδας το 2001, οπότε, ανεξαρτήτως πλειοψηφιών, σχημάτιζαν κυβέρνηση το μεγαλύτερο σλαβομακεδονικό –μηδέ του VMRO του σκληρού εθνικιστή ηγέτη του, Νίκολα Γκρούεφσκι, εξαιρουμένου– με τον μεγαλύτερο αλβανικό συνασπισμό.

Στα σχέδιά του είναι να συγκυβερνήσει με τον μικρότερο αλβανικό συνασπισμό VLEN-VREDI, που όμως έχει και αυτό ως πρώτη προτεραιότητα, όπως και το DUI, την επιτάχυνση της ευρωπαϊκής πορείας. Θα μπορέσουν να συγκροτήσουν κυβερνητικό συνασπισμό και ατζέντα μετά και τις δηλώσεις του Μίτσκοσκι για τις συμφωνίες, τις οποίες οι Αλβανοί υπερψήφισαν;
Ο ηγέτης του VMRO δήλωσε περιχαρής ότι βρήκε ήδη τρεις βουλευτές για να αποκτήσει κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Αυτό, ωστόσο, δεν αρκεί, καθώς θα πρέπει να συνασπιστεί με αλβανικό κόμμα και όχι να στηριχθεί από μεμονωμένους βουλευτές, για τους οποίους ο επικεφαλής του κόμματος Λέβιτσα Ασπασίεφ κατήγγειλε ότι εξαγοράστηκαν έναντι 2 εκατ. ευρώ.

Η Συμφωνία της Οχρίδας

Η Συμφωνία Πλαίσιου της Οχρίδας ήταν η συμφωνία ειρήνης που υπεγράφη από την κυβέρνηση της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας και των εθνοτικών αλβανών αντιπροσώπων στις 13 Αυγούστου 2001. Η συμφωνία έληξε την ένοπλη σύγκρουση μεταξύ του Εθνικού Απελευθερωτικού Στρατού (με έδρες το Τέτοβο και την Πρίστινα) και των βορειομακεδονικών δυνάμεων ασφαλείας και έθεσε τις βάσεις για τη βελτίωση των δικαιωμάτων των Αλβανών.

Η Συμφωνία περιλάμβανε επίσης διατάξεις για την τροποποίηση των επίσημων γλωσσών της χώρας, με κάθε γλώσσα που ομιλείται από πάνω από το 20% του πληθυσμού να είναι συνεπίσημη με τη σλαβομακεδονική γλώσσα στο δημοτικό επίπεδο. Επί του παρόντος, μόνο η αλβανική γλώσσα, που ομιλείται κατά προσέγγιση το 25% του πληθυσμού πληροί αυτό το κριτήριο. Σύμφωνα με το έγγραφο, η έκδοση στην αγγλική γλώσσα είναι το μόνο αυθεντικό κείμενο της Συμφωνίας Πλαισίου της Οχρίδας. Η Κυβέρνηση της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας έπρεπε να προσαρμόσει το Σύνταγμα της Βόρειας Μακεδονίας για να δώσει το σχετικό δικαίωμα αναγνώρισης της αλβανικής μειονότητας που ζει στη Βόρεια Μακεδονία με δεκαπέντε βασικά (υπο)δικαιώματα. Ο βασικός διαπραγματευτής για λογαριασμό των Ηνωμένων Πολιτειών στη Συμφωνία της Οχρίδας, ήταν ο Τζέιμς Ο. Πάρντιου, που είχε αποσταλεί από τον τότε Υπουργό Εξωτερικών Κόλιν Πάουελ.

Το Σύμφωνο Φιλίας και Καλής Γειτονίας με τη Βουλγαρία

Στις 26.12.2017 η Επιτροπή Εξωτερικής Πολιτικής του Κοινοβουλίου της Βόρειας Μακεδονίας (ΠΓΔΜ) ψήφισε το νομοσχέδιο για την επικύρωση της Συμφωνίας με τη Βουλγαρία. Η Πρόεδρος της Δημοκρατικής Ανανέωσης της Μακεδονίας, Λιλιάνα Πόποφσκα επεσήμανε ότι με τη συμφωνία εξαλείφεται ο κίνδυνος να εμποδίσει η Βουλγαρία την ευρωατλαντική προοπτική της Μακεδονίας, ενώ επίσης αναγνωρίζεται η μακεδονική γλώσσα ως ξεχωριστή γλώσσα καθώς δηλώνεται ότι η Συμφωνία υπογράφηκε σύμφωνα με το Σύνταγμα στη μακεδονική γλώσσα και τη βουλγαρική γλώσσα.

Σύμφωνα με το άρθρο 12 της Συνθήκης, η μικτή διακυβερνητική επιτροπή συνεδριάζει τακτικά μία φορά το χρόνο προκειμένου να επανεξετάσει την αποτελεσματική εφαρμογή της, να εγκρίνει μέτρα για τη βελτίωση της διμερούς συνεργασίας και να επιλύσει ζητήματα που προκύπτουν κατά την εφαρμογή της Συνθήκης. Μετά το 2019 οι συναντήσεις “πάγωσαν” με ευθύνη κυρίως της Σόφιας.