Ρεπορτάζ/Κραυγή αγωνίας για την απεξάρτηση: Ραγδαίες αλλαγές με το νομοσχέδιο και σφοδρές αντιδράσεις

Τις φωνές τους ένωσαν καλλιτέχνες, μουσικοί και συγκροτήματα, την Κυριακή, σε μία μουσική συναυλία – συγκέντρωση διαμαρτυρίας με τίτλο “Όχι στη διάλυση και το κλείσιμο των δημόσιων υπηρεσιών ψυχικής υγείας και απεξάρτησης“. Το επερχόμενο νομοσχέδιο βάζει ταφόπλακα στους διαφορετικούς φορείς παροχής υπηρεσιών, κάνοντας τους… έναν. Με το σχέδιο της κυβέρνησης θα εξαφανιστεί ουσιαστικά όλη η πολυμορφία που υπάρχει στην αντιμετώπιση των εξαρτήσεων και των ψυχικών διαταραχών, η οποία υπάρχει γιατί υπάρχουν διαφορετικές ανάγκες. Το ”μάρμαρο” θα πληρώσουν οι συνήθεις… ύποπτοι, οι πολίτες. Αυτοί που θα μείνουν ξεκρέμαστοι είναι οι θεραπευόμενοι. Και η αξιοπρέπειά μας.

Το κάλεσμα του Ενιαίου Συλλόγου Εργαζομένων στο ΨΝΑ (Δαφνί), του Συλλόγου Εργαζομένων ΚΕΘΕΑ, της Ομοσπονδίας Συλλόγων Οικογένειας ΚΕΘΕΑ, του Εθνικού Συμβουλίου κατά των Ναρκωτικών (ΕΣΥΝ), και του Συλλόγου Φίλων Πασχόντων από Διαταραχή Πρόσληψης Τροφής «ΕΠΙΣΤΡΕΦΩ» βρήκε την τεράστια αγκαλιά εκατοντάδων ανθρώπων που πλημμύρισαν το Θησείο. Μαζί τους φορείς, οργανώσεις κι ενώσεις απ’ όλους τους εργατικούς κλάδους, ενώ από κόμματα, το παρών έδωσαν εκπρόσωποι από τη Νέα Αριστερά και το ΚΚΕ.

Το επικείμενο νομοσχέδιο του Υπουργείου Υγείας για την ψυχική υγεία και τις εξαρτήσεις καταργεί το ΚΕΘΕΑ και όλους τους άλλους εγκεκριμένους φορείς και προγράμματα (18 ΑΝΩ, ΑΡΓΩ, ΟΚΑΝΑ κ.λπ.) και δημιουργεί από τη συγχώνευσή τους έναν υπερσυγκεντρωτικό οργανισμό με την επωνυμία ΕΟΠΑΕ (Εθνικός Οργανισμός Πρόληψης και Αντιμετώπισης των Εξαρτήσεων), υπό μία διοικητική δομή και διοίκηση, την οποία θα αποφασίζει το υπουργείο. «Το θέμα είναι να εξυπηρετηθεί ο λαός και για αυτό υπάρχουν δεκάδες κοινόβια που κάνουν ξηρή αποτοξίνωση με πολλά χρήματα μηνιαίως. Δημιουργούμε, έτσι, έναν Οργανισμό υπό μία σκέπη, με συντονισμό και λελογισμένη χρήση όλων των χρηματοδοτικών εργαλείων. Θα υπάρχει ένα διοικητικό συμβούλιο με έναν πρόεδρο που θα ασχολείται με οτιδήποτε έχει να κάνει με την απεξάρτηση στη χώρα καθώς και ένα επιστημονικό συμβούλιο» είχε πει ο υφυπουργός Υγείας, αρμόδιος για θέματα Ψυχικής Υγείας, Δημήτρης Βαρτζόπουλος.

Το πολύπαθο ΚΕΘΕΑ

Το 2019 η κυβέρνηση με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου αποφάσισε την κατάργηση του αυτοδιοίκητου του ΚΕΘΕΑ. Αποφάσισε δηλαδή ξαφνικά πως αρμόδιος πλέον για το ΚΕΘΕΑ δεν θα είναι το Διοικητικό του Συμβούλιο που είναι μη αμειβόμενο, που εκλέγεται με δημοκρατικές διαδικασίες από τα ίδια τα μέλη του ΚΕΘΕΑ. Αποφάσιστηκε αιφνιδίως πως ο καλύτερος φορέας διαχείρισης δεν είναι αυτοί που γνωρίζουν τον χώρο των εξαρτήσεων, αλλά το Υπουργείο Υγείας.

Η επίκληση στα δικαιώματα παραμένει μια γενικόλογη αερολογία, αν δεν συνοδεύεται από οργανωμένη ανάπτυξη των κατάλληλων υπηρεσιών για να μπορούν να έχουν όλοι πρόσβαση σε αυτές με βάση τις ανάγκες τους

Τις αλλαγές που ακολούθησαν περιγράφει στο libre ο αντιπρόεδρος του Συλλόγου Εργαζομένων ΚΕΘΕΑ, Δημήτρης Κολοκάθης. «Ήρθε μία νέα διοίκηση, η οποία έλεγε αυτό που λέει και τώρα η κυβέρνηση ότι δε θα πειράξει το θεραπευτικό έργο. Η απόφαση της κυβέρνησης τότε -όπως μας έλεγε- ήρθε μετά από καταγγελίες που υπήρχαν για παραβάσεις, για διάφορα οικονομικά και διαχειριστικά προβλήματα. Έχουν από τότε περάσει 4 χρόνια και η κυβέρνηση δεν έχει παρουσιάσει τίποτα γι’ αυτά, γιατί προφανώς δεν υπήρχε τίποτα. Μετά το 2019 αυτό που έγινε είναι το ΚΕΘΕΑ να συρρικνώνεται. Σταμάτησαν να λειτουργούν τα συλλογικά όργανα, οι θεραπευτικές ομάδες, τα επιστημονικά συμβούλια. Το ΚΕΘΕΑ χάνει από τότε συνεχώς πολύ ειδικευμένο προσωπικό. Η νέα διοίκηση απαξίωσε τους εργαζόμενους, είχαμε παραιτήσεις και απολύσεις. Φεύγει κόσμος με τεράστια εμπειρία και εξειδίκευση, επειδή η διοίκηση τον απαξιώνει και τον αντικαθιστά με προσωρινούς εργαζόμενους, με ελαστικές σχέσεις εργασίας, μέσω ΕΣΠΑ, επικουρικούς που αλλάζουν κάθε χρόνο. Οι νέοι συνάδελφοι για να αποκτήσουν εμπειρία θα πρέπει να δουλέψουν σε συνθήκες ασφάλειας. Όταν τους έχεις για έναν χρόνο και μετά παίρνεις άλλους και τους αλλάζεις συνεχώς με ΕΣΠΑ, πώς γίνεται να λειτουργήσει σωστά ο οργανισμός; Η νέα διοίκηση έχει μετατρέψει έναν επιστημονικό και θεραπευτικό οργανισμό σε διοικητικούς υπαλλήλους» σημειώνει χαρακτηριστικά.

Το επόμενο μεγάλο χτύπημα στο ΚΕΘΕΑ το είδαμε στις αρχές του 2023, όταν η γραμμή 1114 για τον τζόγο σταμάτησε προσωρινά να λειτουργεί. Ο λόγος; Η έλλειψη προσωπικού. Τι έχει αλλάξει έναν χρόνο μετά; Τίποτα. «Η γραμμή λειτουργεί όπως λειτουργούσε, με 4 άτομα. Δεν είναι 24ωρη όπως θα έπρεπε. Δηλαδή έχεις μια γραμμή για τον τζόγο που εξυπηρετείται από 4 εργαζόμενους και λειτουργεί μέχρι τις 5 το απόγευμα. Μετά οι άνθρωποι δεν τζογάρουν; Όταν είναι στη δουλειά το πρωί τζογάρουν δηλαδή; Πού θα απευθυνθούν όταν φτάνουν σε κρίσεις, κυρίως τα βράδια; Και επίσης βασικό: η γραμμή δε λειτουργεί τα Σαββατοκύριακα» επισημαίνει ο κ. Κολοκάθης.

Κι ερχόμαστε στο σήμερα, με το σχέδιο νόμου. Ο πρόεδρος του Συλλόγου Εργαζομένων  ΚΕΘΕΑ εξηγεί αναλυτικά τι θα σημάνει αυτό.  «Ουσιαστικά όλες οι θεραπευτικές μέθοδοι που έχουν χωριστά διαμορφώσει αυτοί οι οργανισμοί εδώ και 30-40 χρόνια μπαίνουν υπό μία διεύθυνση ενός μεγάλου οργανισμού. Με το σχέδιο της κυβέρνησης θα εξαφανιστεί ουσιαστικά όλη η πολυμορφία που υπάρχει στην αντιμετώπιση των εξαρτήσεων, η οποία υπάρχει γιατί υπάρχουν διαφορετικές ανάγκες. Κάθε οργανισμός προσεγγίζει με άλλη μέθοδο τις εξαρτήσεις, γιατί απευθύνεται σε διαφορετικούς εξαρτημένους. Η εξάρτηση δεν είναι όπως η γρίπη που αντιμετωπίζεται με ένα ενιαίο πρωτόκολλο. Οι εξαρτήσεις είναι πολλών ειδών, από τις ουσίες τις ψυχοτρόπες (κι αυτές έχουν διαφοροποιήσεις μεταξύ τους) μέχρις τις συμπεριφορικές (αλκοόλ, τζόγος, διαδίκτυο). Οι οργανισμοί όπως λειτουργούν έχουν μεγάλη εξειδίκευση, όλοι είναι απαραίτητοι και δεν απευθύνονται όλοι σε όλους. Είναι απαραίτητοι ως ξεχωριστοί για να αντιμετωπίζουν τις διαφορετικές ανάγκες των εξαρτημένων. Όταν τους βάζεις κάτω από έναν οργανισμό, θα υπάρχει μόνο μία θεραπευτική προσέγγιση και οι εξαρτημένοι που ενδεχομένως έχουν διαφορετικές ανάγκες και θα τους ταίριαζε κάποια άλλη μέθοδος, θα μένουν ακάλυπτοι» εξηγεί.

Για να γίνει κατανοητό τι θα σημάνει αυτή η ομογενοποίηση των οργανισμών, δίνει ένα παράδειγμα: «Κάποιος εξαρτημένος από ηρωίνη θέλει να κάνει την προσπάθειά του και πηγαίνει στο ΚΕΘΕΑ. Βλέπει ότι δεν του ταιριάζει η μέθοδος απεξάρτησης και πηγαίνει στο 18ΑΝΩ που τελικά του αρέσει καλύτερα. Μετά μπορεί να θέλει να συνδυάσει και προσέγγιση του ΟΚΑΝΑ. Έχει διάφορες επιλογές για να δει ποια του ταιριάξει και να φτάσει στην πολυπόθητη απεξάρτηση. Με το νομοσχέδιο, δε θα έχει αυτές τις επιλογές. Θα έχει μόνο μία, αυτή που θα του δίνει αυτός ο ενιαίος οργανισμός. Αν δεν του ταιριάζει, μένει  ακάλυπτος».

Είναι ακόμα ένα κλείσιμο του ματιού από την κυβέρνηση στους ιδιώτες; «Με το σχέδιο νόμου λένε πως δεν πλήττεται ο δημόσιος χαρακτήρας, αλλά ουσιαστικά μετατρέπονται όλες οι μονάδες δημοσίου δικαίου σε ιδιωτικού δικαίου. Είναι η πρώτη φορά που μονάδες δημοσίου δικαίου που είναι στο ΕΣΥ αποκόπτονται από εκεί και γίνονται ιδιωτικού δικαίου» απαντά ο κ. Κολοκάθης., εκτιμώντας πως αυτό που αργά ή γρήγορα θα συμβεί είναι «το δημόσιο θα κάνει τη μεγάλη δουλειά και τη λάντζα και το ιδιωτικό θα προσφέρει το έξτρα και όσο περισσότερο πληρώνεις τόσο καλύτερες υπηρεσίες θα σου δίνουν».

Η δουλειά που κάνουν όλοι αυτοί οι οργανισμοί ξεχωριστά είναι άξια θαυμασμού. Η απεξάρτηση στη χώρα είναι σε πολύ καλό επίπεδο. «Έχουμε ένα πλέγμα οργανισμών από τα καλύτερα στην Ευρώπη και θα έπρεπε να είμαστε περήφανοι για το πώς λειτουργούν. Είναι διεθνώς αναγνωρισμένη η δουλειά τους. Το ΚΕΘΕΑ είναι σύμβουλος για τις εξαρτήσεις στον ΟΗΕ μονάδες , είναι διεθνώς αναγνωρισμένη η δουλειά τους. Χαρακτηριστικά, το ΚΕΘΕΑ είναι σύμβουλος για τις εξαρτήσεις στον ΟΗΕ» υπογραμμίζει καταληκτικά ο κ. Κολοκάθης.

Τι αλλάζει με το νομοσχέδιο στην ψυχική υγεία

Το βασικό πρόβλημα του νομοσχεδίου είναι ότι καταργεί την τομεοποίηση και θωρακίζει τη δράση του ιδιωτικού τομέα (κερδοσκοπικού και μη) τη στιγμή που αποδυναμώνει τον δημόσιο τομέα.

Γιατί είναι πρόβλημα ότι καταργεί την τομεοποίηση και δημιουργεί έναν υπερσυγκεντρωτικό μηχανισμό διοίκησης; Απαντά στο libre η Μαρία Μεταξά, εργαζόμενη στο ΨΝΑ Δαφνί.

«Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση (που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ) προέβλεπε τη δημιουργία μικρών πληθυσμιακά τομέων με πλήρες δίκτυο υπηρεσιών για τον κάθε τομέα (Κέντρο ψυχικής υγείας, κλινική νοσηλείας, ξενώνες και οικοτροφεία, πλαίσια προστατευόμενης εργασίας κλπ), σύμφωνα με τις αρχές της κοινοτικής ψυχιατρικής, με στόχο την εξωνοσοκομειακή περίθαλψη, την πρόληψη, την υποστήριξη στον τόπο κατοικίας των ανθρώπων με σοβαρές ψυχιατρικές διαταραχές και τη συνέχεια στη φροντίδα… (Αυτό δυστυχώς έγινε μόνο μέχρι ένα σημείο και σταδιακά απογυμνώθηκε από πόρους και αφέθηκε να μαραζώσει).

Καταργώντας, λοιπόν, την τομεοποίηση ακυρώνουν οριστικά την κοινοτική ψυχιατρική, ενώ σε συνδυασμό με την κατάργηση των οργανισμών των ψυχιατρείων, ξαναφέρνουν από το παράθυρο τη στρατηγική της ‘’επιλογής των περιστατικών’’. Αυτή η στρατηγική θα ανακουφίσει προσωρινά από τα πολύ απαιτητικά περιστατικά τις πανεπιστημιακές κλινικές και τις κλινικές των γενικών νοσοκομείων, καθώς θα μεταφέρει τους ανθρώπους με πολύπλοκα προβλήματα (ακούσια περιστατικά, άστεγοι χωρίς υποστηρικτικό περιβάλλον, διπλές διαγνώσεις) στα ψυχιατρεία (που θα μετονομαστούν σε «ειδικές ψυχιατρικές υπηρεσίες»). Πρόκειται όμως με βεβαιότητα να οδηγήσει στην (επανα)δημιουργία ασυλιακών δομών-αποθηκών (βλ. Λέρος και Δαφνί πριν το 99).

Σε ό,τι αφορά δε την ενίσχυση δικαιωμάτων, η επίκληση στα δικαιώματα παραμένει μια γενικόλογη αερολογία, αν δεν συνοδεύεται από οργανωμένη ανάπτυξη των κατάλληλων υπηρεσιών για να μπορούν να έχουν όλοι πρόσβαση σε αυτές με βάση τις ανάγκες τους. Την ίδια στιγμή απαιτείται ουσιαστική υποστήριξη των ψυχιατρικών κλινικών με επαρκή στελέχωση από εκπαιδευμένο προσωπικό ώστε να αποφεύγεται η εφαρμογή των μέτρων περιορισμού (καθηλώσεις), που αυτή τη στιγμή εφαρμόζεται κατά κόρον. Η δε ‘’Ειδική Επιτροπή Ελέγχου Προστασίας Δικαιωμάτων Ατόμων με Ψυχική Διαταραχή»’’ δε φαίνεται να λειτουργεί απ’ όταν άλλαξε η σύνθεσή της (Σεπτέμβρης του 22).

Ταυτόχρονα είναι ξεκάθαρη η κατεύθυνση της πριμοδότησης των ιδιωτών καθώς  δημιουργείται ένα πλαίσιο όπου μπορεί πολύ ευκολότερα να μετακυλήσει η παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας από τον δημόσιο στον ιδιωτικό μη κερδοσκοπικό και κερδοσκοπικό τομέα. Προβλέπουμε λοιπόν την κατεύθυνση κονδυλίων στον ιδιωτικό τομέα μέσα από  προγράμματα με ωραία ονόματα και φανταχτερές αφίσες, ΑΛΛΑ με προσωρινό χαρακτήρα και αναλογικά ισχνή κάλυψη αναγκών του πληθυσμού, καθώς δεν αφορούν ανάπτυξη ΜΟΝΙΜΩΝ δημόσιων υπηρεσιών που θα καλύπτουν σταθερά και πλήρως τις ανάγκες ενός πληθυσμού. Τα προγράμματα αυτά συνήθως χρηματοδοτούνται μέσω ευρωπαϊκών κονδυλίων, καλύπτουν τις ανάγκες ενός μικρού ποσοστού δικαιούχων αναλογικά με τον συνολικό πληθυσμό, διαρκούν 2-3 χρόνια και μετά κόβονται. Μετά η ΑΜΚΕ (Αστική μη κερδοσκοπική εταιρία) που έχει τρέξει το πρόγραμμα ψάχνει το επόμενο για να συνεχίσει να έχει χρηματοδότηση.

Επομένως αυτό που καταχρηστικά περιγράφεται σαν ολοκλήρωση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης είναι στην πραγματικότητα η διάλυση της όποιας μεταρρύθμισης είχε μέχρι τώρα επιτελεστεί και η μεταφορά υπηρεσιών στον ιδιωτικό τομέα (οι οποίες θα είναι λιγοστές αλλά θα έχουν ωραία φυλλάδια)».

• Το ζήτημα των ποιοτικών και προσβάσιμων σε όλους υπηρεσιών ψυχικής υγείας μάς αφορά άπαντες, ανεξαρτήτως αν πάσχουμε εμείς ή κάποιος δικός μας.

«Όποιος θεωρεί ότι μπορεί να περιχαρακώσει την ευμάρεια και την ψυχική του ανθεκτικότητα και να την κρατά ανεπηρέαστη από αυτή του διπλανού του, είναι (αυτό)καταστροφικά αφελής. Η διαλυτική λειτουργία των αλλεπάλληλων κρίσεων και αδιεξόδων, εκεί που η απελπισία και η σκληρότητα ανθούν, διαπερνά και επιτίθεται σε όλο τον κοινωνικό ιστό και απειλεί την ψυχική υγεία της κοινωνίας στο σύνολό της» τονίζει καταληκτικά.

Κι εμείς κρατάμε τα λόγια της Νατάσας Μποφίλιου όταν ανέβηκε στη σκηνή. «Ονειρευόμαστε έναν κόσμο που δε θα χωράνε συναυλίες στήριξης για τέτοιους αγώνες, αλλά όσο θα χρειάζονται τη στήριξή μας, εμείς θα είμαστε εδώ απέναντι στα κυβερνητικά  σχέδια που θέλουν να διαλύσουν τις κοινωνικές ομάδες και τους φορείς που έχουν αντίκτυπο σε όλους. Είχα πολύ καιρό να ακούσω κάτι τόσο χυδαίο όσο ότι εμποδίζουν τις αποφοιτήσεις των θεραπευόμενων με φόβο μην ακουστούν αντικυβερνητικά σχόλια. Εμείς θα είμαστε εδώ απέναντι τους για όσο χρειαστεί και με όποιον τρόπο».