“Μαύρη κατάρα”:Τι είναι η νόσος του Άνθρακα και γιατί ο ΠΟΥ στρέφει την προσοχή του σε νέο ξέσπασμα επιδημίας- Συμπτώματα και μορφές

Την 1^η Νοεμβρίου 2023, δύο εποπτικά όργανα δημόσιας Υγείας, ο International Health Regulations (IHR) και το  National Focal Point of Zambia ενημέρωσαν τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) για ξέσπασμα άνθρακα σε ανθρώπους σε πολλές επαρχίες της Ζάμπια. Τα πρώτα ανθρώπινα κρούσματα αναφέρθηκαν από το Dengeza Health Post στην περιφέρεια Sinazongwe της νότιας επαρχίας στις 5 Μαΐου 2023. Περίπου την ίδια χρονική περίοδο, κατοικίδια (βοοειδή και κατσίκες) και άγρια ζώα (ιπποπόταμοι) πέθαιναν από άγνωστη αιτία, στις γύρω περιοχές. 

Ρούλα Σκουρογιάννη

Ήδη, τον Ιούνιο του 2023, αναφέρθηκαν κρούσματα νόσου του άνθρακα σε ανθρώπους και ζώα στους κτηνιατρικούς καταυλισμούς Kanchindu και Siameja, της περιφέρειας Sinazongwe.
Καταγράφηκαν τότε, είκοσι έξι (26) περιστατικά σε ανθρώπους οι οποίοι ανέπτυξαν πληγές στο πρόσωπο, τα χέρια και τα δάχτυλά τους μετά την κατανάλωση κρέατος από τρία πτώματα άγριων ιπποπόταμων. Το πρώτο κρούσμα σε άνθρωπο αναφέρθηκε στις 16 Ιουνίου 2023 και επιβεβαιώθηκε εργαστηριακά με καλλιέργεια στο Κεντρικό Κτηνιατρικό Ινστιτούτο Ερευνών της Λουσάκα (CVRI).

Έως τις 20 Νοεμβρίου 2023, αναφέρθηκαν 684 ύποπτα κρούσματα άνθρακα σε ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων τεσσάρων θανάτων, με αναλογία θνητότητας περιστατικών (CFR) 0,6%, σε 44 από τις 116 περιφέρειες, σε εννέα από τις 10 επαρχίες της Ζάμπια. Η περιοχή Sinazongwe είναι το επίκεντρο, με 287 κρούσματα (42% των συνολικών 684 κρουσμάτων) και δύο θανάτους (50% του συνόλου των τεσσάρων θανάτων). Οι επαρχίες που επλήγησαν περισσότερο είναι οι νότιες (370 περιπτώσεις, 54 %), οι δυτικές (88, 13%), η Λουσάκα (82, 12%), η ανατολική (66, 10%) και η Μουτσίνγκα (47, 7 %). Η πλειονότητα των συμπτωματικών περιπτώσεων συνδέθηκε επιδημιολογικά με επιβεβαιωμένα κρούσματα και δεν εξετάστηκαν.

Αυτό το άνευ προηγουμένου ξέσπασμα άνθρακα σηματοδοτεί την πρώτη σημαντική επιδημία, που εκτείνεται σε 9 στις 10 επαρχίες της χώρας. Η τελευταία μεγάλης κλίμακας επιδημία που αναφέρθηκε στη Ζάμπια σημειώθηκε το 2011 με συνολικά 511 ύποπτα κρούσματα.

Έχουν ληφθεί μέτρα για τον έλεγχο της επιδημίας, τόσο για την ανθρώπινη προστασία όσο και για τα ζώα, όπως η ενεργή επιτήρηση, η διαχείριση των περιστατικών, η εργαστηριακή διάγνωση, μέτρα προαγωγής της υγείας, ενημέρωση της υπηρεσίας RCCE (Risk Communication and Community Engagement) του ΠΟΥ, ο έλεγχος των κρεάτων και ο εμβολιασμός των ζώων.

Η νόσος του άνθρακα

Ο άνθρακας είναι λοιμώδης νόσος, η οποία προκαλείται από το βακτήριο Βάκιλλος του άνθρακα (Bacillus anthracis), το οποίο εντοπίζεται στο χώμα. Συνήθως, προσβάλλει μηρυκαστικά (όπως αγελάδες, πρόβατα και κατσίκες). Οι άνθρωποι μπορούν να αναπτύξουν τη νόσο από μολυσμένα ζώα ή μέσω μολυσμένων ζωικών προϊόντων. Η μόλυνση από το βακτήριο προκαλείται μέσω άμεσης ή έμμεσης επαφής, με αφή, εισπνοή ή πέψη των σπορίων του άνθρακα. Μόλις τα σπόρια του άνθρακα εισέλθουν στο σώμα και ενεργοποιηθούν, τα βακτήρια πολλαπλασιάζονται, εξαπλώνονται και παράγουν εξαιρετικά ισχυρές τοξίνες, που ευθύνονται για τα συμπτώματα. Τα συμπτώματα αρχίζουν μια μέρα μέχρι και δύο μήνες μετά τη μόλυνση. Το δέρμα παρουσιάζει μικρές φουσκάλες οι οποίες περιβάλλονται από πρήξιμο το οποίο συχνά μετατρέπεται σε ανώδυνο έλκος με μαύρο κέντρο. Η εισπνεόμενη μορφή εμφανίζεται με πυρετό, πόνο στον θώρακα και δυσκολία αναπνοής. Η γαστρεντερική μορφή παρουσιάζει ναυτία, εμετό, διάρροια ή κοιλιακό πόνο. Το υψηλό ποσοστό θνησιμότητας καταγράφεται στην πνευμονική μορφή. Τα περισσότερα κρούσματα μόλυνσης αφορούν τον δερματικό άνθρακα. Απαιτείται νοσηλεία για όλα τα κρούσματα μόλυνσης που εντοπίζονται στον άνθρωπο. Υπάρχουν εμβόλια για ανθρώπους και ζώα σε περιορισμένη διάθεση.

Ο κίνδυνος εξάπλωσης της επιδημίας εντός της Ζάμπια εκτιμάται ότι είναι υψηλός, λόγω της μεγάλης και ελεύθερης μετακίνησης των ζώων και των σφαγίων εντός και μεταξύ των επαρχιών. Ο κίνδυνος σε περιφερειακό επίπεδο θεωρείται επίσης υψηλός, λόγω της συχνής μετακίνησης ζώων και ανθρώπων μεταξύ της Ζάμπια και των γειτονικών της χωρών (όπως η Αγκόλα, η Μποτσουάνα, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, το Μαλάουι, η Μοζαμβίκη, η Ναμίμπια, η Τανζανία, η Ουγκάντα και Ζιμπάμπουε).

Προς το παρόν, ο ΠΟΥ εφιστά την προσοχή αλλά δεν έχει ζητήσει να εφαρμοστούν ταξιδιωτικοί ή εμπορικοί περιορισμοί με βάση την τρέχουσα ενημέρωση για αυτήν την επιδημία. 

Βιολογικός πόλεμος με άνθρακα

Τα σπόρια του βακίλου του άνθρακα μπορούν να παρασκευαστούν στο εργαστήριο ως βιολογικό όπλο. Η πρώτη φορά που γίνεται αναφορά για βιολογικό πόλεμο με άνθρακα ήταν κατά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, όταν Γερμανοί πράκτορες μόλυναν με άνθρακα, αγελάδες και άλογα το 1915 στη Νέα Υόρκη, το 1916 στο Βουκουρέστι και το 1917 στη Γαλλία.

• Το 1942 η Βρετανία πειραματίζεται με άνθρακα στο νησί Γκρουινάρ στις ακτές της Σκωτίας. Η περιοχή απολυμάνθηκε μόλις πρόσφατα.
• Το 1943 οι ΗΠΑ αναπτύσσουν βιολογικά όπλα με άνθρακα. Το 1945 επιδημία άνθρακα στο Ιράν σκοτώνει 1 εκατομμύριο πρόβατα.
• Το 1969 ο πρόεδρος Nixon τερματίζει το πρόγραμμα βιολογικών όπλων στις ΗΠΑ και το 1972 υπογράφεται διεθνής συνθήκη για απαγόρευση και αποθήκευση βιολογικών όπλων.
• Το 1978 μέχρι το 1980 επιδημία άνθρακα στη Ζιμπάμπουε  πρόσβαλε 6.000 άτομα και προκάλεσε το θάνατο σε 100.
• Το 1979 στη Σοβιετική Ένωση, σπόρια άνθρακα ελευθερώνονται κατά λάθος στην ατμόσφαιρα σκοτώνοντας 68 άτομα.
• Το 1995 το Ιράκ παραδέχεται ότι κατέχει 8.500 λίτρα άνθρακα στο πλαίσιο του προγράμματός του για βιολογικά όπλα.

Από τους 89 ορότυπους του βακίλου, που απομονώθηκαν, ο Vollum 1B απομονώθηκε από τον Αμερικάνο στρατιωτικό ιατρό William A. Boyles, ο οποίος πέθανε το 1951 όταν μολύνθηκε κατά λάθος από τον ορότυπο αυτό.

Ο ίδιος ορότυπος χρησιμοποιήθηκε ευρέως στα προγράμματα βιολογικού πολέμου των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου το 1960.

Ένας άλλος ορότυπος ο Ames χρησιμοποιήθηκε ως βιολογικό όπλο μετά την επίθεση κατά των διδύμων πύργων στη Νέα Υόρκη το 2001.

Εμβόλιο κατά του άνθρακα

Το 1881 ο Louis Pasteur ανακοίνωσε ότι κατάφερε να εξασθενήσει τους βακίλους του άνθρακα και να παρασκευάσει το εμβόλιο. Τη χρονιά αυτή άρχισε ο εμβολιασμός στα ζώα. Το 1882 ο Γάλλος Rossignol, που ήταν εκδότης του περιοδικού «κτηνιατρικός τύπος» και είχε αμφιβολίες για το εμβόλιο, προκάλεσε τον Pasteur σε δημόσιο πείραμα του εμβολίου.

Ο Pasteur δέχτηκε την πρόκληση και έκανε ένεση με βακίλους του άνθρακα σε 50 πρόβατα, τα μισά από τα οποία τα είχε προηγουμένως εμβολιάσει. Σε δύο μέρες τα πρόβατα που δεν είχαν εμβολιασθεί πέθαναν ενώ τα εμβολιασμένα επέζησαν, και ο Pasteur δικαιώθηκε πλήρως.

• Το εμβόλιο αυτό χρησιμοποιήθηκε για τα επόμενα 100 χρόνια για τον εμβολιασμό εκατομμυρίων ζώων. Η αποτελεσματικότητα του εμβολίου φαίνεται από το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια δηλώνονται μόνο μερικές δεκάδες κρούσματα σε ζώα.

Το πρώτο εμβόλιο για τον άνθρωπο παρασκευάστηκε το 1954 και ήταν ακυτταρικό, σε αντίθεση με το εμβόλιο του Pasteur που αποτελείτο από ζωντανούς εξασθενημένους βακίλους.

Το 1970 εγκρίθηκε από την FDA το εμβόλιο BioThrax. Μέχρι σήμερα έχουν εμβολιαστεί πάνω από 2½ εκατομμύρια άτομα υψηλού κινδύνου μεταξύ 18 και 65 ετών.

Η ιστορία της Μαύρης Κατάρας

Ο άνθρακας γνωστός με το λαϊκό όνομα «ίσκιος» ή «ξωτικό» υπάρχει στον κόσμο από αρχαιοτάτων χρόνων. O άνθρωπος προσβάλλεται από τα ζώα ή τα προϊόντα τους (πρόβατα, αγελάδες, άλογα, καμήλες, άγρια βουβάλια, αντιλόπες και άλλα) και πιστεύεται ότι η ασθένεια είναι η πέμπτη πληγή που αναφέρεται στο βιβλίο της Εξόδου στη Βίβλο 9:1-6.25

Επίσης γίνεται αναφορά από τον Όμηρο στην Ιλιάδα καθώς και από τον Ιπποκράτη. Το 1600 μ.Χ. ο άνθρακας με την ονομασία «Μαύρη Κατάρα» πιστεύεται ότι  σκότωσε 60.000 αγελάδες στην Ευρώπη.

Μέχρι τον 20ο αιώνα πέθαναν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι και εκατομμύρια ζώα σε όλον τον κόσμο.

O άνθρακας οφείλεται στο βάκιλο Bacillus Anthracis, που ζει στη φύση για πολλές δεκαετίες και προσβάλλει το αναπνευστικό, το γαστρεντερικό και το δέρμα. Είναι γνωστοί τουλάχιστον 89 ορότυποι του βακίλου.