Αποτύχαμε: Κραυγή αγωνίας από τους επιστήμονες για τη διαχείριση των δασικών πυρκαγιών – Συντριπτικά στοιχεία συγκριτικά με την Ευρώπη

Οι νέες δασικές πυρκαγιές του φετινού καλοκαιριού, που δεν έχουν ακόμη κοπάσει, έχουν φέρει στην επιφάνεια το θέμα της διαχείρισής τους τα τελευταία χρόνια. Και κυρίως τα θέματα αρμοδιότητας. Ποιος είναι υπεύθυνος και γιατί;  Οι περιορισμένες αρμοδιότητες των δασοφυλάκων και η αναδιοργάνωση του συστήματος δασοπυρόσβεσης τίθενται επιτακτικά. 

Χρόνης Διαμαντόπουλος

Όπως επισημαίνουν χαρακτηριστικά οι εκπρόσωποι των δασοφυλάκων, για να μειωθούν οι φωτιές πρέπει να επαναλειτουργήσουν όλα τα Ορεινά Δασοφυλάκεια ανίχνευσης και αναγγελίας Δασικών Πυρκαγιών, να αναδιοργανωθεί το σύστημα λειτουργίας των Εθελοντών με την Επιστημονικά θεμελιωμένη Δασοτεχνική λογική και οι Δασικές Υπηρεσίες να αναλάβουν τον Συντονισμό κατάσβεσης μιας Δασικής Πυρκαγιάς. 

Ο δασολόγος Νίκος Μπόκαρης, μέλος της διοίκησης του ΓΕΩΤΕΕ, το 2018, στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας για τα Δάση, που συγκροτήθηκε μετά την τραγωδία στο Μάτι από φορείς και επιστήμονες όλων των κλάδων, είχε χαρακτηρίσει «ακραία αναποτελεσματικό» τον νόμο  (2612/1998) που αποξένωσε τις δασικές υπηρεσίες από την πυρόσβεση και περιόρισε τους διαθέσιμους πόρους για την πρόληψη, το πιο σημαντικό όπλο στην προστασία των δασών. Συμμετέχοντας στον διάλογο για την «επόμενη ημέρα», τάχθηκε υπέρ της συνεργασίας όλων των ειδικοτήτων για την προστασία των δασών, που παρά τις καταστροφικές πυρκαγιές καλύπτουν το 65% της χώρας.

• Όπως είχε πει τότε, ο νόμος, είχε χαρακτηριστεί αντισυνταγματικός από την πλειοψηφία τεσσάρων μελών του Ε’ Τμήματος του ΣτΕ, αλλά τελικά επικράτησε η άποψη των τριών μελών της μειοψηφίας. 

Το θέμα των αρμοδιοτήτων και φυσικά της διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών επανήλθε στην επικαιρότητα μετά και τις καταστροφές του φετινού καλοκαιριού. 

Σε όλη τη χώρα έως την προηγούμενη Πέμπτη είχαν καεί 1.281.480 στρέμματα. Στον Έβρο έχουν ήδη καεί περίπου 750.000 στρέμματα. Στις φλόγες παραδόθηκε περισσότερο από το 80% των 72.500 στρεμμάτων της προστατευόμενης περιοχής Natura. Στην Αττική, κάηκαν 215.600 στρέμματα. Οι πυρκαγιές του φετινού καλοκαιριού, μαζί με τις πυρκαγιές των έξι τελευταίων χρόνων έχουν καταστρέψει το 1/3 των δασών της Αττικής.

H Ελλάδα κατατάσσεται πρώτη, ανάμεσα σε είκοσι χώρες της Μεσογείου, σε καμένες δασικές εκτάσεις, μετά την Ισπανία με 824.640 στρέμματα και την Ιταλία με 595.330 στρέμματα. Το πιο εντυπωσιακό όμως στοιχείο είναι ότι αν και οι φετινές μεγάλες φωτιές στην Ελλάδα ήταν κατά 52% λιγότερες από το μέσο όρο της περασμένης εικοσαετίας, εντούτοις οι καμένες εκτάσεις αυξήθηκαν δραματικά, κατά 195%! Αντίθετα, στην Ισπανία, όπου οι μεγάλες πυρκαγιές αυξήθηκαν κατά 78%, οι καμένες εκτάσεις αυξήθηκαν μόλις 2% και στην Γαλλία που ο αριθμός των μεγάλων πυρκαγιών αυξήθηκε κατά 194%, οι καμένες αυξήθηκαν κατά 66%.

Κάθε φορά που καίγεται ένα δάσος, πέρα από τη συνωμοσιολογία για τον τρόπο που προκλήθηκε η πυρκαγιά υπάρχουν  όμως και οι συνέπειες που είναι καταστροφικές για όλους.

Μεταβολή στο μικροκλίμα, επιπτώσεις στην χλωρίδα και την πανίδα, πλημμυρικά φαινόμενα, έντονες βροχοπτώσεις και φυσικά πλημμύρες, καθώς τα νερά δεν θα μπορούν  να συγκρατούνται από τα καμένα δάση.

Σύμφωνα με τον ερευνητή του Εργαστηρίου Δασικής Διαχειριστικής & Τηλεπισκόπησης ΑΠΘ,  Δημήτρη Σταυρακούδη, όπως προκύπτει από τα κλιματικά μοντέλα, οι περίοδοι ακραίων μετεωρολογικών συνθηκών αναμένεται να γίνουν πιο συχνές, τις επόμενες δεκαετίες. Θα πρέπει να στραφούμε σε πιο βιώσιμες πρακτικές δασικής διαχείρισης, που θα είναι ταυτόχρονα προσαρμοσμένες στις συνθήκες που δημιουργεί η κλιματική αλλαγή και δυναμικά προσαρμόσιμες σε μελλοντικά πυρικά και κλιματικά καθεστώτα.

• Όλα αυτά, ενώ στην χώρα μας, τα τελευταία 25 χρόνια παρατηρούμε μία πολύ μεγάλη αύξηση των καταστροφών από Δασικές Πυρκαγιές με τις πολιτικές να επικεντρώνονται στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, αλλά να μην επιτυγχάνουν κανέναν πραγματικό στόχο. 

Οι εκπρόσωποι των δασολόγων εξηγούν ότι αυτό που πρέπει να γίνει μεταξύ άλλων είναι:

Τον χειμώνα, να προετοιμάζονται τα δάση μέσω υλοτομικών και άλλων προγραμματισμένων παρεμβάσεων στη βάση ενός Δασοτεχνικού Διαχειριστικού σχεδίου δασοπροστασίας, έτσι ώστε να είναι δύσκολο να καούν.

Σύμφωνα με τον Εντεταλμένο Ερευνητή ΕΑΑ, Πυρομετεωρολόγο Θοδωρή Μ. Γιάνναρο, «οι πρόσφατες ακραίες δασικές πυρκαγιές αποτελούν μία νέα κανονικότητα, καθώς εκδηλώνονται με αυξανόμενη συχνότητα, ένταση, μέγεθος και δριμύτητα σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις τους στο φυσικό και ανθρώπινο περιβάλλον. Εξαιρετικά υψηλές ταχύτητες εξάπλωσης, χαοτικές κηλιδώσεις, ισχυρά ανοδικά και καθοδικά ρεύματα αέρα, δημιουργία πυροστροβίλων και πυρονεφών, αποτελούν ορισμένα μόνο από τα κοινά χαρακτηριστικά των ακραίων δασικών πυρκαγιών. Η ακραία συμπεριφορά αυτών των πυρκαγιών καθιστά το έργο της καταστολής εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι αδύνατο, αυξάνοντας σημαντικά τη διακινδύνευση πολιτών και πυροσβεστών».

Όπως ο ίδιος λέει «στον τομέα της πρόληψης, θα πρέπει να υπάρχει διαρκής (όλο το χρόνο) επιτήρηση της κατάστασης στην οποία βρίσκονται τα δασικά καύσιμα σε ό,τι αφορά την ευφλεκτότητα τους». Πέρα όμως από την πρόληψη, όπως λέει ο ίδιος «θα πρέπει σημαντικό βάρος να δοθεί και στην ετοιμότητα και απόκρισή μας σε περίπτωση εκδήλωσης πυρκαγιάς. Η ετοιμότητα προϋποθέτει λεπτομερή γνώση των παρόντων πυρομετεωρολογικών συνθηκών, αλλά και έγκυρη γνώση των αναμενόμενων τις επόμενες ώρες και λίγες ημέρες». 

Ο Γρηγόριος Νικ. Βάρρας Δρ. Δασολόγος Περιβαλλοντολόγος, Καθηγητής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Διαχείρισης Αστικού & Περιαστικού Πρασίνου, θεωρεί ότι πρέπει να δημιουργηθεί μια νέα φιλοσοφία διαχειριστικού χαρακτήρα πρόληψης με μέτρα και δράσεις όπως:

• Δημιουργία γεωχωρικών πληροφοριών για τις περιοχές υψηλής πολιτιστικής και φυσικής αξίας σε εθνικό επίπεδο για τη δημιουργία περιοχών με προτεραιότητα στην εφαρμογή διαχειριστικών μέτρων και τη χρηματοδότηση παρεμβάσεων.
• Άμεση διάθεση πρόσφατων δεδομένων της Κτηματολόγιο Α.Ε. (εικόνες εναέριας λήψης πρόσφατων ετών) για την παραγωγή λεπτομερών και υψηλής ακρίβειας χαρτών καύσιμης ύλης και χαρτών ζωνών μείξης δασών/αγρών-κατοικιών σε περιοχές υψηλού κινδύνου.
• Σύνταξη διαχειριστικών μελετών για παραγωγικά αλλά και μη παραγωγικά δάση της χώρας.
• Εκπαίδευση και διάδοση της χρήσης τεχνολογικών εργαλείων (drones, χωρικών εργαλείων προσομοίωσης και πρόβλεψης πυρκαγιάς), όχι μόνο στη κεντρική διοίκηση αλλά και σε υπαλλήλους σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. 
• Σύνδεση ΠΑΑ του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης με μέτρα πρόληψης και διαχείρισης καύσιμης ύλης ώστε να μειωθεί η συνέχεια της καύσιμης ύλης και της βιομάζας στις ορεινές περιοχές. Παροχή κινήτρων για εκτατική βόσκηση και δημιουργία αγροδασικώνοικοσυστημάτων
• Καταγραφή της κατάστασης των αντιπυρικών ζωνών σε ετήσια βάση με τη χρήση δορυφορικών εικόνων και της αποτελεσματικότητας τους. Χρήση σύγχρονων εργαλείων προσομοίωσης δασικών πυρκαγιών για το σχεδιασμό.
• Δημιουργία επιστημονικής ομάδας για την άμεση αποκατάσταση των πληγέντων περιοχών κατά τα πρότυπα της Αμερικάνικης Υπηρεσίας BAES (BurnedArea Emergency Response).
• Δημιουργία πλατφόρμας γεωχωρικών δεδομένων, η οποία στο τέλος κάθε αντιπυρικής περιόδου θα περιλαμβάνει και θα διαθέτει τις περιμέτρους των καμένων εκτάσεων, τα σημεία έναρξης των πυρκαγιών, κ.α. και την παρακολούθηση/ επαναφορά των οικοσυστημάτων των κατά την τελευταία 10ετία πυρκαγιών. 
• Νομοθέτηση υποχρεωτικών μέτρων προστασίας των κτισμάτων σε δασικές περιοχές και αυτοπροστασίας από τους κατοίκους. 
• Καταγραφή δασικού δικτύου και των παραμέτρων σχετικών με την πρόσβαση σε αυτούς, τη συντήρησή τους και τη βελτίωσή τους.

Όπως καταλήγει ο κ. Βάρρας «για να αντιμετωπίσουμε αυτήν την πρόκληση, χρειάζεται συντονισμένη δράση και αλλαγή προσέγγισης. Είναι ζωτικής σημασίας να αναπτύξουμε στρατηγικές, που λαμβάνουν υπόψη την αυξανόμενη πίεση στα δάση και το αγροτικό περιβάλλον. Ο συνδυασμός της επιστημονικής γνώσης, των βέλτιστων πρακτικών και της συνεργασίας μεταξύ διάφορων φορέων αποτελεί τον καλύτερο τρόπο για να αντιμετωπίσουμε αυτό το πρόβλημα και να διασφαλίσουμε ένα βιώσιμο μέλλον για τα δάση, το περιβάλλον και τις κοινωνίες μας».