Βάνα Σύψα στο Libre για τη μείωση βλάβης από τη χρήση ουσιών: Τα σοβαρά προβλήματα οδήγησαν σε σημαντικές παρεμβάσεις

Ένα αφιέρωμα από το International Network on Health and Hepatitis in Substance Users (INHSU) σχετικά με το τι έχει γίνει στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια για τους ανθρώπους που κάνουν χρήση ναρκωτικών ήταν η αφορμή για την ενδιαφέρουσα συζήτηση του libre με την Καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής, Ιατρική Σχολή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Bάνα Σύψα. Το γεγονός ότι το INHSU συμπεριέλαβε και την Ελλάδα στα αφιερώματα αυτά -μαζί με Αυστραλία, Σκωτία, Ελβετία, Καναδά, Ιράν, Ν. Αφρική- είναι μία αναγνώριση ότι κάτι θετικό γίνεται στη χώρα μας για έναν ευάλωτο πληθυσμό που έχει 17πλάσια θνησιμότητα από το γενικό πληθυσμό της Ελλάδας και αντιμετωπίζει επιδημίες HIV και ηπατίτιδας C, αστεγία, διατροφική ανασφάλεια και στίγμα.

Ρούλα Σκουρογιάννη

Το αφιέρωμα που ξεκινά επισημαίνοντας ότι η Ελλάδα είναι διάσημη για τις παραλίες, τις φυσικές της ομορφιές και την πλούσια ιστορία της, εστιάζει το ενδιαφέρον του στις δράσεις που γίνονται για τη μείωση της βλάβης, με επικεφαλής μια αφοσιωμένη ομάδα κλινικών γιατρών, υποστηρικτών, μελών της κοινότητας και υπευθύνων χάραξης πολιτικής. «Μέσα σε λίγα μόλις χρόνια, η χώρα δημιούργησε έναν ξενώνα, έναν χώρο εποπτευόμενης χρήσης ουσιών και τη δυνατότητα διανομής ναλοξόνης», αναφέρεται. Γίνονται, επίσης, αναφορές στην πολυπλοκότητα της ελληνικής κοινωνίας, στην οποία συμβάλλουν και οι σημαντικοί πληθυσμοί μεταναστών και προσφύγων που διαμένουν στη χώρα. «Οι βαθιά ευάλωτες κοινότητες μεταναστών χωρίς έγγραφα συμβάλλουν στην πολυπλοκότητα στην παροχή υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης και μείωσης της βλάβης στην Ελλάδα», υπογραμμίζεται και ακολουθεί η διαπίστωση ότι «μεταξύ 2011-2013, η Ελλάδα βίωσε ένα μαζικό ξέσπασμα HIV μεταξύ της κοινότητας των χρηστών ενέσιμων ναρκωτικών».

Εκτός από τις γραπτές αναφορές του αφιερώματος, υπάρχει κι ένα βίντεο, στο οποίο δεν μιλούν μόνο ειδικοί αλλά και άνθρωποι που κάνουν χρήση.

Απαντώντας σε ερώτηση του libre, η κα Βάνα Σύψα για τα σημαντικά επιτεύγματα που θα επεσήμανε παρουσιάζοντας συνοπτικά την πρόοδο που έχει γίνει στη χώρα μας, τα τελευταία χρόνια, για τους ανθρώπους που κάνουν χρήση ναρκωτικών, μας είπε:

«Η αλήθεια είναι ότι έχουν γίνει πολλά θετικά βήματα τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. Πρέπει να πούμε, όμως, ότι προηγήθηκαν σημαντικά προβλήματα που οδήγησαν στην αλλαγή αυτή. Οι άνθρωποι που κάνουν ενέσιμη χρήση ναρκωτικών έχουν πολύ αυξημένο κίνδυνο να μολυνθούν από τον ιό της ηπατίτιδας C και τον HIV μέσω της κοινής χρήσης συριγγών. Για τον περιορισμό του κινδύνου, προτείνεται διεθνώς η εφαρμογή προγραμμάτων μείωσης της βλάβης, όπως η διανομή συριγγών και τα προγράμματα υποκατάστασης με οπιοειδή. Μέχρι το 2010, τα προγράμματα αυτά στη χώρα μας δεν είχαν την απαιτούμενη κάλυψη. Για παράδειγμα, το 2010, υπήρχε αναμονή 7 ετών περίπου για να ενταχθεί ένα άτομο σε πρόγραμμα υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την περίοδο 2000-2010 να αυξηθεί το ποσοστό των ατόμων με ηπατίτιδα C και το 2011-2013, να σημειωθεί επιδημία HIV λοίμωξης στον πληθυσμό των χρηστών της Αθήνας. Η επιδημία HIV αποτέλεσε και το έναυσμα για να ξεκινήσει στη χώρα μας μία εντατική προσπάθεια υλοποίησης παρεμβάσεων. Έτσι, διευρύνθηκαν τα προγράμματα διανομής συριγγών καθώς και τα προγράμματα υποκατάστασης με οπιοειδή».

Το ξέσπασμα του HIV το 2011 έδειξε σε ερευνητές όπως η Δρ. Σύψα ότι υπήρχε εμφανής έλλειψη υπηρεσιών και σύνδεσης με τη φροντίδα για χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών με ηπατίτιδα C και HIV.

«Επιπλέον, υλοποιήθηκαν δύο μεγάλα προγράμματα στην Αθήνα (ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ το 2012-2013 και ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ HCV-HIV το 2018-2020) και ένα στη Θεσσαλονίκη (ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ το 2019-2021, εν μέσω πανδημίας) στα οποία προσεγγίστηκε ο πληθυσμός των ανθρώπων που κάνουν χρήση ναρκωτικών, πραγματοποιήθηκαν όλες οι απαραίτητες εξετάσεις για την ηπατίτιδα C και την HIV λοίμωξη και διασυνδέθηκαν οι ασθενείς σε θεραπεία.

Τα προγράμματα αυτά έχουν αποτιμηθεί πολύ θετικά. O ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ βραβεύθηκε από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction) και έχει επιλεγεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως καλή πρακτική για την HIV λοίμωξη.

Ο αρνητικός παράγοντας τη αστεγίας

Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα είναι ότι μεγάλος αριθμός χρηστών είναι άστεγοι. Η αστεγία αναδεικνύεται, τόσο στις μελέτες που έχουμε κάνει εμείς στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, ως ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου για να μολυνθεί ο χρήστης από HIV ή ηπατίτιδα C. Επιπλέον, αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για τη συμμόρφωση σε θεραπεία, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση της HIV λοίμωξης, όπου η θεραπεία λαμβάνεται καθημερινά και εφ’ όρου ζωής. Aποτελούσε λοιπόν μία πάγια ανάγκη να βρεθεί μία λύση. Αυτό επιτεύχθηκε στη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 οπότε και άνοιξε ξενώνας για άστεγους χρήστες με πρωτοβουλία του Δήμου Αθηναίων. Και σε αυτή την περίπτωση ένα αρνητικό γεγονός – η πανδημία – οδήγησε σε μία σημαντική παρέμβαση».

Ο Χώρος Εποπτευόμενης Χρήσης

«Ένα άλλο σημαντικό βήμα είναι ότι άνοιξε Χώρος Εποπτευόμενης Χρήσης (ΧΕΧ) στην Αθήνα. Αυτή είναι μια υπηρεσία που εφαρμόζεται σε πολλές χώρες, όπου ένα άτομο μπορεί να κάνει χρήση ναρκωτικών σε ένα ασφαλές περιβάλλον, παρουσία ειδικού προσωπικού, όπου του παρέχεται καθαρός εξοπλισμός χρήσης. Αντί δηλαδή να κάνει χρήση στο δρόμο, συχνά εφαρμόζοντας επικίνδυνες πρακτικές (π.χ. κοινή χρήση συρίγγων με άλλα άτομα, χρήση με σύριγγες που έχει μαζέψει από το δρόμο), μπορεί να πάει  στο ΧΕΧ. Επιπλέον, στο ΧΕΧ μπορεί να αντιμετωπιστεί άμεσα ένα περιστατικό υπερδοσολογίας (overdose) που, σε ένα μη ελεγχόμενο περιβάλλον, μπορεί να οδηγήσει το άτομο στο θάνατο. Ο πρώτος ΧΕΧ άνοιξε το 2013, αλλά στη συνέχεια έκλεισε λόγω έλλειψης νομοθετικού πλαισίου. Το 2019, καθορίστηκαν οι όροι και οι προϋποθέσεις για τη λειτουργία των ΧΕΧ και το 2022, άνοιξε και πάλι στην Αθήνα».

Σχετικά με αυτό το θέμα, στο βίντεο ακούγεται η μαρτυρία του Σάββα, ενός 40χρονου Έλληνα, που βιώνει έλλειψη στέγης και διαμένει στην πολυσύχναστη τουριστική γειτονιά της Πλάκας. Ο Σάββας ολοκλήρωσε τη θεραπεία του για την ηπατίτιδα C μέσω του ΟΚΑΝΑ και έπαιρνε τα φάρμακά του καθημερινά από το ΧΕΧ, θεσμό που έχει βελτιώσει δραματικά την καθημερινότητά του. Ο ίδιος για την ολοκλήρωση της θεραπείας του λέει: «Μετά από τρεις μήνες, ξαναπήγα στον γιατρό και μου έκανε εξέταση αίματος. Μου είπε, ‘είσαι καλά!’. Τότε αισθάνθηκα ελεύθερος να φιλήσω το παιδί μου. Σκέφτηκα ναι, ας ζήσουμε ξανά ελεύθεροι!».

Το πλαίσιο χορήγησης ναξολόνης

«Ένα άλλο σημαντικό βήμα είναι η διεύρυνση του πλαισίου της χορήγησης ναλοξόνης», επισημαίνει η κα Σύψα και εξηγεί: «Η ναλοξόνη χρησιμοποιείται συνήθως για να αντιμετωπιστεί η αναπνευστική ανεπάρκεια που προκαλείται από την υπερδοσολογία οπιοειδών. Μία από τις κύριες αιτίες θανάτου σε αυτόν τον πληθυσμό είναι η υπερδοσολογία. Η χορήγηση ναλοξόνης σε μία τέτοια περίπτωση σώζει τη ζωή του ανθρώπου. Από μελέτη που έχουμε κάνει στο ΕΚΠΑ έχουμε βρει ότι οι χρήστες έχουν 17πλάσια θνησιμότητα από το γενικό πληθυσμό. Μάλιστα οι νέοι χρήστες ηλικίας 18-35 ετών έχουν 35πλάσια θνησιμότητα σε σχέση με άτομα αντίστοιχης ηλικίας στο γενικό πληθυσμό της Ελλάδας. Ο Δήμος Αθηναίων βραβεύτηκε στο πλαίσιο της 1ης Συνόδου Κορυφής του “Partnership for Healthy Cities” στο Λονδίνο για την αντιμετώπιση της υπερδοσολογίας σε χρήστες οπιοειδών ουσιών. Φορείς σχεδιασμού και υλοποίησης του προγράμματος είναι ο Σύλλογος Ασθενών Ήπατος Ελλάδος “Προμηθέας” σε συνεργασία με την Ελληνική Επιστημονική Εταιρεία έρευνας AIDS & Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενων & Αναδυόμενων Νοσημάτων.

Όλες αυτά τα θετικά βήματα ήταν και ο λόγος που το International Network on Health and Hepatitis in Substance Users (INHSU) επέλεξε την Ελλάδα για να κάνει ένα αφιέρωμα σχετικά με την πρόοδο που έχει σημειωθεί τα τελευταία χρόνια για τους ανθρώπους που κάνουν χρήση ναρκωτικών».

Θα λέγατε ότι «κλειδί» για την επιτυχία είναι η συνέργεια διαφορετικών ομάδων;

«Σαφώς! Χωρίς συνεργασία δεν θα κάναμε τίποτα από αυτά. Ο καθένας μας έχει καλή γνώση στο πεδίο που δραστηριοποιείται αλλά τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε είναι σύνθετα και απαιτούν τη γνώση και την εμπειρία ανθρώπων σε πολλά πεδία.

Για παράδειγμα, τα προγράμματα ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ HCV-HIV και ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ έγιναν σε συνεργασία ερευνητών του ΕΚΠΑ με το Σύλλογο Ασθενών Ήπατος Ελλάδας «Προμηθέας», την Ελληνική Επιστημονική Εταιρεία έρευνας AIDS & Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενων & Αναδυόμενων Νοσημάτων, μεγάλο δίκτυο κλινικών γιατρών που είναι πάντα διαθέσιμοι και ανοιχτοί σε αυτές τις συνεργασίες και με τη συνδρομή πολλών άλλων (ΟΚΑΝΑ, ΕΟΔΥ, Δήμος Αθηναίων, Θετική Φωνή κλπ)».

Ποιες ενέργειες πρέπει να συνεχιστούν και ποια (πιθανόν) νέα προγράμματα-παροχές προς τις ευάλωτες ομάδες να αναπτυχθούν για να υπάρχει ουσιαστική βοήθεια προς τα εξαρτημένα άτομα και να συνεχιστεί με επιτυχία η μείωση της βλάβης;

«Η επιτυχία των παρεμβάσεων αυτών εξαρτάται από τη συστηματική τους υλοποίηση και την κάλυψη του πληθυσμού που τα έχει ανάγκη. Προσωπικά, νιώθω απογοήτευση όταν ολοκληρώνονται τα προγράμματά μας, όπως ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ και ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, γιατί ενώ έχουμε εργαστεί σκληρά να στήσουμε τα προγράμματα, να εκπαιδεύσουμε το προσωπικό και να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη του πληθυσμού, κάποια στιγμή, η χρηματοδότηση εξαντλείται και αποχωρούμε… είναι σαν να τους εγκαταλείπουμε.

Είναι αναγκαία η συστηματική υλοποίηση προγραμμάτων που προσεγγίζουν ενεργούς χρήστες που δεν είναι ενταγμένοι σε προγράμματα υποκατάστασης και θεραπείας για τα ναρκωτικά και, επομένως, έχουν πολύ περιορισμένες ευκαιρίες να διαγνωστούν για λοιμώδη νοσήματα και να πάρουν θεραπεία. Επίσης, υπάρχει ανάγκη για αντιμετώπιση της αστεγίας και για δημιουργία περισσότερων ξενώνων για άστεγους χρήστες, π.χ. και σε άλλες πόλεις όπως η Θεσσαλονίκη, όπου πρόσφατα σημειώθηκε και εκεί επιδημία HIV μεταξύ των χρηστών».