Οργανωμένο έγκλημα: Από φιάσκο σε φιάσκο οι κυβερνητικές “πρωτοβουλίες”- Διαφθορά σε ΕΛ.ΑΣ και Δικαιοσύνη- Τι δείχνουν οι εκθέσεις για τον “χάρτη” της Greek Mafia

Οι ετήσιες εκθέσεις της ΕΛ.ΑΣ σχετικά με το οργανωμένο έγκλημα στην Ελλάδα αναδεικνύουν αναμφίβολα κάποιες πτυχές του πολύ σοβαρού προβλήματος. Κυβέρνηση, αστυνομία και δικαιοσύνη, ωστόσο, αντιμετωπίζουν διστακτικά και χρονοβόρα την λερναία ύδρα που έχει εγκατασταθεί για τα καλά σε παράνομες οικονομικές δραστηριότητες της μέρας και της νύχτας. Η Greek Mafia συνεχίζει αδιατάρρακτα την δράση της και είναι γνωστό πως “προστατεύεται” από θύλακες διαφθοράς στην αστυνομία (οι τελευταίες κρίσεις και η αποπομπή του αρχηγού της ΕΛ.ΑΣ ένα μήνα μετά την ανανέωση της θητείας του είναι μία ενδεικτική πτυχή του τι συμβαίνει).

Τρία άρθρα με μεγάλο ενδιαφέρον και με παραπομπές σε επίσημα στοιχεία αναδεικνύουν το πρόβλημα. Οι κυβερνητικές πρωτοβουλίες οδηγούνται από φιάσκο σε φιάσκο και η οργανωμένη εγκληματικότητα διογκώνεται.

Σχετικά γράφει η Ελένη Σπυρίδη στο KREPORT:

Τους τελευταίους μήνες, περιστατικά που συγκλόνισαν την κοινή γνώμη, καταδεικνύουν ότι η δράση του οργανωμένου εγκλήματος δεν περιορίζεται στον ανελέητο πόλεμο αλληλοεξόντωσης. Αδίστακτοι εγκληματίες εισέρχονται σε δημόσιους χώρους, ή εξαπολύουν τυφλές επιθέσεις, με θύματα ακόμη και αθώους ανθρώπους.

24 Μαρτίου 2023: Eστιατόριο στη Νέα Σμύρνη έγινε στόχος εμπρησμού. Από την φωτιά που ακολούθησε, κινδύνευσαν ένοικοι της πολυκατοικίας, όπου στεγαζόταν η επιχείρηση. Ένα ακόμη χτύπημα του κόσμου της νύχτας, βλέπει πίσω από την επίθεση η αστυνομία.

7 Μαρτίου 2023: Αρχαιολόγος που έχει στην αρμοδιότητα του ζητήματα οικοδομικών αδειών στην Μύκονο, έπεσε θύμα μαφιόζικης επίθεσης, στο κέντρο της Αθήνας. Το περιστατικό έφερε στην επιφάνεια την δράση της λεγόμενης «μαφίας της Μυκόνου» όπου η έκρηξη του τουρισμού έχει οδηγήσει σε έναν φαύλο κύκλο αυθαιρεσιών και ασυδοσίας. Και όλα αυτά, ενώ τον Νοέμβριο του 2017, έχει μπει λουκέτο στην «αμαρτωλή» Πολεοδομία του νησιού για φαινόμενα διαφθοράς.

23 Φεβρουαρίου 2023: Αιματηρό επεισόδιο, μέσα σε καφετέρια στη Νέα Ιωνία. Από την ανταλλαγή πυρών έπεσε νεκρός 39χρονος θαμώνας, που δεν είχε σχέση με τους δράστες. Η εγκληματική ομάδα που έσπειρε τον τρόμο στη Νέα Ιωνία ήταν γνώριμη στις αρχές, καθώς μέλος της είχε συλληφθεί στις 7 Ιανουαρίου, μετά από καταγγελία γυναίκας ότι την κρατούσαν φυλακισμένη και την εξέδιδαν. Η ομάδα L, όπως είναι γνωστή στον κόσμο των παρανόμων, συνέχιζε ανενόχλητη την δράση της, ενώ έκανε επίδειξη πλουτισμού μέσα από τα social media, χωρίς βέβαια κανείς να ελέγξει από που προέρχονταν αυτά τα χρήματα

18 Δεκεμβρίου 2022: Είχε προηγηθεί ένα ακόμη μαφιόζικο χτύπημα στη Νέα Σμύρνη. Ένοπλος εκτέλεσε δύο άνδρες αλβανικής καταγωγής μέσα σε καφέ- μπαρ γεμάτο από κόσμο. Σύμφωνα με την αστυνομία, το ένα από τα θύματα είχε καταδικαστεί στο παρελθόν για υποθέσεις διακίνησης μεταναστών και ναρκωτικών.

27 Σεπτεμβρίου 2022: Σε αστυνομική επιχείρηση στου Ζωγράφου εξαρθρώθηκε σπείρα Αλβανών, η οποία είχε μετατρέψει φοιτητική εστία σε άντρο παρανομίας. Οι σκληροί κακοποιοί, χρησιμοποιούσαν την εστία ως ορμητήριο της εγκληματικής δράσης τους. Σύμφωνα με ρεπορτάζ της εφημερίδας το Βήμα, τα μέλη της χρηματοδοτούσαν δράστες βομβιστικών επιθέσεων, όπως αυτής εναντίον του πρώην πρωθυπουργού Λουκά Παπαδήμου τον Μάιο του 2017.

Χωρίς βούληση και σχέδιο: Τον Μάιο του 2021, ο τότε Υπουργός Προστασίας του Πολίτη, Μιχάλης Χρυσοχοΐδης, παρέδωσε στον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου φάκελο με 500 ονόματα σκληρών ποινικών, οι οποίοι φέρεται να αποτελούσαν τον πυρήνα του οργανωμένου εγκλήματος στην Ελλάδα, με δολοφονίες, συμβόλαια θανάτου, εκβιασμούς και λαθρεμπόριο. Μέχρι σήμερα παραμένει ασαφές αν και κατά πόσο έχουν αξιοποιηθεί αυτά τα στοιχεία. Αξιωματούχος, ο οποίος έχει χειριστεί προσωπικά μεγάλες υποθέσεις, σε συνομιλία που είχαμε για το θέμα, συνόψισε το πρόβλημα σε δύο διαχρονικές ελληνικές παθογένειες: Έλλειψη πολιτικής βούλησης και έλλειψη θεσμικής συνέχειας του κράτους.

Αποκαλυπτική Έκθεση: Η ανεπαρκής αντιμετώπιση του οργανωμένου εγκλήματος στην χώρα μας, αποτυπώνεται με τον πιο ανάγλυφο τρόπο σε Έκθεση της ελληνικής Αστυνομίας το 2021: «Οι εγκληματικές ομάδες εκμεταλλεύονται τα κενά και τις ελλείψεις στη νομοθεσία για να υποβοηθήσουν την παράνομη δραστηριότητά τους. Ειδικότερα, οι σχετικές νομοθετικές ρυθμίσεις της ελληνικής πολιτείας για αποσυμφόρηση των σωφρονιστικών καταστημάτων, η ψήφιση νέων κωδίκων, η μετάπτωση υψηλής κοινωνικής απαξίας κακουργημάτων σε πλημμελήματα (διακεκριμένες κλοπές κατ’ επάγγελμα τελούμενες από συμμορίες), η οποία οδήγησε σε αποφυλακίσεις μελών των ομάδων, αλλά και η μη προφυλάκιση αυτών, είτε λόγω πλημμελούς προανακριτικού-ανακριτικού έργου, επιτρέπει στις εγκληματικές ομάδες να συνεχίζουν τη δράση τους, καθώς δεν επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό η δομή τους». Στην Έκθεση τονίζεται και η αδυναμία ολοκληρωμένης έρευνας λόγω υποστελέχωσης υπηρεσιών και μειωμένων επιχειρησιακών δυνατοτήτων: «Η μη πραγματοποίηση εις βάθος έρευνας υποθέσεων και μεταξύ τους διασύνδεσης (κάθε υπόθεση αντιμετωπίζεται κατά βάση ως αυτοτελής και η έρευνα σταματά με τη σύλληψη μερικών μελών της ομάδας, χωρίς να αναζητούνται επιπλέον μέλη της εγκληματικής οργάνωσης)». Βασική αιτία και η σχέση των εγκληματικών ομάδων με διεφθαρμένους κρατικούς υπαλλήλους: «Η διαφθορά ορισμένων κρατικών υπαλλήλων κυβερνητικών υπηρεσιών (Υπουργεία, Ο.Τ.Α., ΕΛ.ΑΣ., Λ.Σ., Τελωνεία, Εφορίες κ.λπ.), διευκολύνει την παράνομη δραστηριότητα».

Ολόκληρη η Έκθεση της ΕΛΑΣ, εδώ.

Όπως επισημαίνουν ειδικοί επιστήμονες, η διακοπή χρηματοδότησης των εγκληματικών ομάδων θα πρέπει να γίνει ύψιστη προτεραιότητα για τις ελληνικές αρχές, καθώς όσο το μαύρο χρήμα ρέει, κακοποιοί συνεχίζουν την εγκληματική δράση τους, κινώντας τα νήματα, ακόμη και μέσα από τις φυλακές.

30 χρόνια Οργανωμένο Έγκλημα στην Ελλάδα: Τι μάθαμε;

Όπως επισημαίνει η καθηγήτρια Εγκληματολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Έφη Λαμπροπούλου ” οι δολοφονίες ηγετικών μελών του οργανωμένου εγκλήματος (τουλάχιστον 24 σύμφωνα με τα δημοσιεύματα) τα τελευταία πέντε χρόνια, αποτελούν ενδεικτικό παράδειγμα της εξέλιξης του οργανωμένου εγκλήματος στην Ελλάδα, τόσο του εθνικού («Greek Mafia») όσο και του διεθνικού. Είναι, παράλληλα, εκδήλωση της ανταλλαγής τεχνογνωσίας και της δικτύωσης του εγχώριου οργανωμένου εγκλήματος με ομάδες άλλων χωρών.”

Και αναλύει σχετικά:

Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 με την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων και τη διάλυση του κοινωνικού ιστού σε αυτές τις χώρες, οι ομάδες του οργανωμένου εγκλήματος διείσδυσαν και στην Ελλάδα. Η ανάπτυξή τους ήταν ραγδαία και λόγω της κατάργησης διασυνοριακών ελέγχων καθώς και της ελεύθερης διακίνησης αγαθών, κεφαλαίων και υπηρεσιών. Όμως, δεν πήγαιναν μόνο εγκληματικές ομάδες από τις πρώην κομμουνιστικές στις δυτικές, αλλά και το αντίστροφο, η δε ανεξέλεγκτη μετακίνηση πληθυσμών μετά το 2011, με αποκορύφωμα το 2015, αύξησε την ακτίνα δράσης τους. Εξάλλου, τώρα πλέον το 65% των εγκληματικών ομάδων που επιχειρούν στην Ευρώπη περιλαμβάνουν άτομα πολλών εθνικοτήτων, ενώ το 70% από αυτές αναπτύσσουν δράση σε περισσότερα από 3 κράτη-μέλη. Πάνω από το 60% των δικτύων εμπλέκονται σε υποθέσεις διαφθοράς και πάνω από το 80% χρησιμοποιούν νόμιμες επιχειρήσεις ως βιτρίνα, ενώ 60% των ομάδων χρησιμοποιούν βία, συχνά μάλιστα τυφλή (Serious and Organised Crime Threat Assessment, 2021).

Συγκρίνοντας τις εκθέσεις της ΕΛ.ΑΣ. για το οργανωμένο έγκλημα (2012-2021), οι παράνομες αγορές παραμένουν οι ίδιες, με κυρίαρχη τη διακίνηση μεταναστών και τα ναρκωτικά. Στα ίδια επίπεδα παραμένει και η διαφθορά των κρατικών λειτουργών, σύμφωνα πάντα με τους υπολογισμούς της αστυνομίας, και στις περισσότερες αγορές εξακολουθούν να κυριαρχούν οι αλβανικές ομάδες μεταξύ των αλλοδαπών. Υπάρχει όμως αύξηση περίπου 60% στον αριθμό των ομάδων που δραστηριοποιούνται.

Οι παραδοσιακές ομάδες του οργανωμένου εγκλήματος στην Ελλάδα είναι ιεραρχικά δομημένες (με τρόπο που μοιάζει περισσότερο με το γαλλικό και το ολλανδικό οργανωμένο έγκλημα). Ωστόσο, αναπτύχθηκε σταδιακά στα μικρότερα δίκτυα ένα πιο ευέλικτο μοντέλο, το οποίο εστιάζει σε συγκεκριμένες επιχειρήσεις. Τα χαλαρά δίκτυα είναι πολύ ενεργά και συμμετέχουν σε κάθε μεγάλη εγκληματική αγορά, ενώ συχνά εμπλέκονται σε δολοφονίες για την επικράτησή τους ή ως αντίποινα για την αποκάλυψη πληροφοριών εις βάρος τους. Οι αγορές στις οποίες δρουν είναι, κυρίως, διακίνηση όπλων και ναρκωτικών, τσιγάρων, αλκοόλ και καυσίμων, καθώς και προστασία σε νυχτερινά κέντρα (Global Organized Crime Index, 2021).

Εκτός από τις ελληνικές και ξένες εγκληματικές ομάδες που καταγράφει κάθε χρόνο η ΕΛ.ΑΣ, δραστηριοποιείται, κρατώντας χαμηλό προφίλ, πλήθος άλλων ομάδων, οι οποίες συνδέονται κατευθείαν με το εξωτερικό και λειτουργούν επιχειρήσεις-βιτρίνα για ξέπλυμα και για την προώθηση ή συγκάλυψη των παράνομων δραστηριοτήτων τους.

Στις 14/5/2021, ο υπουργός Δικαιοσύνης ανακοίνωσε στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών τις προθέσεις του να αυξήσει τον χρόνο παραμονής στη φυλακή μέχρι την υφ’ όρον απόλυση καταδίκων βίαιων εγκλημάτων, θεωρώντας ότι αυτό θα λειτουργήσει αποτρεπτικά για τους δράστες. Στις 19/5/2021, ο τότε υπουργός Προστασίας του Πολίτη παρέδωσε φάκελο με ονόματα και επιχειρήσεις του οργανωμένου εγκλήματος στον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, ανακοινώνοντάς το ο ίδιος στα ΜΜΕ.

Αυτά όμως δεν αρκούν. Η αντιμετώπιση της εγκληματικότητας, του οργανωμένου εγκλήματος εν προκειμένω, με απλές νομοθετικές αλλαγές και συμβολικές παραδόσεις φακέλων υποτιμούν τη σοβαρότητα του προβλήματος, όπως έχει αποδειχθεί διαχρονικά στην αντεγκληματική πολιτική της χώρας. Οι ληστείες, για παράδειγμα, έγκλημα που απαιτεί οργάνωση, από 81 που ήταν το 1980, έφθασαν τις 600 το 1990, τις 1.800 το 2000, και από το 2010 κυμαίνονται μεταξύ 4.300-4.700 τον χρόνο, δηλ. τουλάχιστον 13 την ημέρα.

Η κατάσταση δεν επιτρέπει αισιοδοξία και μάλιστα είναι ιδιαίτερα αποθαρρυντικό αυτό που αναφέρει το Global Organized Crime Index για τη δικαιοσύνη «Η ανεξαρτησία των ελληνικών δικαστηρίων θεωρείται ελλιπής. Η δικαστική διαδικασία καθυστερεί συχνά για σημαντικές χρονικές περιόδους και είναι επιρρεπής στην πολιτική επιρροή και τη διαφθορά, ενώ οι παράτυπες πληρωμές και οι δωροδοκίες είναι συχνές και γίνονται σε αντάλλαγμα για ευνοϊκές αποφάσεις» (2021: 5).

Από την εμπειρία άλλων χωρών έχει γίνει σαφές ότι το οργανωμένο έγκλημα εδραιώνεται όταν υπάρχει απροθυμία, υποτίμηση και αναποτελεσματικότητα των κρατικών αξιωματούχων, σοβαρές ελλείψεις στον μηχανισμό δίωξης και διαφθορά στους κρατικούς φορείς και στον μηχανισμό απονομής δικαιοσύνης. Επειδή, όπως φαίνεται, οι περισσότερες από αυτές τις προϋποθέσεις εκπληρώνονται στη χώρα μας, χρειάζεται να ληφθούν εγκαίρως αποτελεσματικά μέτρα για τον έλεγχο του οργανωμένου εγκλήματος, ώστε να αποτραπεί η διείσδυσή του στους θεσμούς και να ελεγχθεί το κόστος του στην κοινωνία.

Η επισκόπηση του οργανωμένου εγκλήματος

Η καθηγήτρια αντιεγκληματικής πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Σοφία Βιδάλη, επιχειρεί μια επισκόπηση του οργανωμένου εγκλήματος (KREPORT). Και τονίζει:

Η συζήτηση για το οργανωμένο έγκλημα απασχολεί τη δημοσιότητα και προβληματίζει τους πολίτες, κάθε φορά που συμβαίνει ένα περιστατικό ένοπλης ιδίως βίας. Το οργανωμένο έγκλημα είναι πρόβλημα που απασχολεί τις σύγχρονες κοινωνίες, ιδίως σε περιόδους μεγάλων κοινωνικών και οικονομικών αλλαγών. Δεν είναι επομένως ένα ζήτημα ιδιοσυγκρασίας και έφεσης στη βία. Το οργανωμένο έγκλημα είναι σχέσεις: είναι ένα φαινόμενο ανάπτυξης σχέσεων εξουσίας, εξυπηρετήσεων, παράνομων αγορών και οικονομίας, που λειτουργούν παράλληλα με τις επίσημες αγορές και οικονομίες και συμβιώνουν με αυτές. Η ανάπτυξη συμμαχιών, η ωφελιμιστική αλληλεγγύη, η ανάπτυξη σχέσεων προστασίας, εχεμύθειας, αλλά και εξουσίας, η επίλυση προβλημάτων επιβίωσης, αλλά και η δημιουργία ενός άτυπου κώδικα κανόνων συναλλαγής, συμπεριφοράς και κυρίως βίαιων κυρώσεων, η συμβιωτική σχέση με τους νόμιμους επιχειρηματίες, τους πολιτικούς και εκπροσώπους των κρατικών μηχανισμών και η ανάπτυξη δικτύων παροχής υπηρεσιών που απαγορεύονται στη νόμιμη οικονομία (π.χ. το λαθρεμπόριο) ή που ελέγχονται (π.χ. καζίνο, οίκοι ανοχής, χαρτοπαικτικές λέσχες, και γενικά οι οικονομίες αναψυχής) για να ξεπλένεται τα παράνομα έσοδα, αποτελούν ορισμένες μόνο από τις σχέσεις και τις επιχειρηματικές δραστηριότητες του οργανωμένου εγκλήματος διεθνώς.

Το οργανωμένο έγκλημα είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που εμφανίζεται ιστορικά ως ένα παράλληλο με το νεωτερικό κράτος σύστημα εξουσίας, το οποίο άλλοτε συγκρούεται και άλλοτε συναλλάσσεται με αυτό (από τη πειρατεία έως τη ληστεία και τις παραστρατιωτικές ομάδες έως το λαθρεμπόριο ή τη δίωξη των ναρκωτικών και της παράνομης πορνείας). Αυτό το φαινόμενο δεν «χωράει» πάντα στο νομικό τύπο της εγκληματικής οργάνωσης (π.χ. το άρθρο 187 ΠΚ) που έχει επικρατήσει διεθνώς και αυτό συμβαίνει για πολλούς λόγους νομικούς και μη. Επιπλέον, ο τύπος της εγκληματικής οργάνωσης σπανίως «αναγνωρίζεται» σε βάρος ομάδων των ελίτ εξουσίας, που μπορεί να συγκαλύπτουν ή να συνεργάζονται με τις παράνομες αγορές που προαναφέρθηκαν. Η «εγκληματική οργάνωση» συνήθως σταματά στην πόρτα κάποιου μεγαλόσχημου επιχειρηματία ή πολιτικού. Τυπικό χαρακτηριστικό του σύγχρονου οργανωμένου εγκλήματος εξάλλου, είναι ότι χαρακτηρίζεται από ένα είδος κοινωνικού διαχωρισμού, που απαντά και στην υπόλοιπη κοινωνία: τα μέλη που έρχονται από τα πλέον εξαθλιωμένα στρώματα είναι αναλώσιμα και είναι αυτά που συλλαμβάνονται, ενώ οι χρηματοδότες και όσοι ελέγχουν την οργάνωση μένουν κατά κανόνα στο απυρόβλητο. Στην πραγματικότητα το οργανωμένο έγκλημα είναι μια στρατιωτικοποιημένη παρασιτική πραγματικότητα, που όμως αποφέρει κέρδη και λύνει προβλήματα.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό του Οργανωμένου Εγκλήματος είναι, ότι οι κυβερνήσεις θεωρούν συχνά ότι πρόκειται για ένα φαινόμενο που εισάγεται από το εξωτερικό της χώρας. Αυτή είναι η περίπτωση των ΗΠΑ αλλά και της Ελλάδας. Στη χώρα μας η ανάπτυξη του οργανωμένου εγκλήματος έχει συστηματικά συσχετισθεί με το trafficking, αλλά όχι π.χ. με τις εκβιάσεις και την προστασία στις οικονομίες αναψυχής κλπ. Έτσι, εκτός του ότι μοιάζουν ανεξήγητα όλα αυτά τα συμβόλαια θανάτου που συμβαίνουν εδώ και χρόνια, ταυτόχρονα, υποβαθμίζεται η αξία που έχει η κατανόηση των αιτίων που οδήγησαν όλους αυτούς τους νέους κυρίως ανθρώπους να παίρνουν τα όπλα και σκοτώνουν ο ένας τον άλλο.

Από τη δολοφονία Καλαποθαράκου έως τη δολοφονία Σκαφτούρου αυτό που απασχολεί είναι η τεχνική πλευρά των πραγμάτων, θεωρείται περίπου ότι πρόκειται για έναν άλλο κόσμο, αλλά δεν έχουμε καν θέσει το ερώτημα, για ποιο λόγο, πως και σε ποιες συνθήκες, όλοι αυτοί ενεπλάκησαν με την παρανομία, ούτε βέβαια αν είναι όντως αυτό μόνο το οργανωμένο έγκλημα στην Ελλάδα. Αντίθετα, με μεγάλη ευκολία, όπως δείχνουν επιστημονικές έρευνες στη νομολογία, χαρακτηρίζεται ως εγκληματική οργάνωση ή κάθε μικρο-συμμορία. Ταυτόχρονα, το ενδιαφέρον της Πολιτείας για την ποινική τυποποίηση των εγκληματικών οργανώσεων, για χρόνια εστίασε σχεδόν αποκλειστικά στις τρομοκρατικές οργανώσεις, αφήνοντας στο απυρόβλητο το κοινό οργανωμένο έγκλημα αλλά και νεοναζιστικές οργανώσεις, που οικειοποιήθηκαν πρακτικές «κλασσικού» οργανωμένου εγκλήματος.

Κατόπιν τούτων, σήμερα πλέον η Πολιτεία πρέπει να «αποδείξει» αν υπάρχει η βούληση αντιμετώπισης του φαινομένου του οργανωμένου εγκλήματος. Αντί να χάνουμε χρόνο σε επιδείξεις πυγμής μέσω των φυλακών υψίστης ασφάλειας και μεγάλης διάρκειας ποινών, είναι ανάγκη να υπερβούμε τη στενή αντίληψη περί αξιολόγησης κινδύνου και τεχνικής αποτελεσματικότητας, να κατανοήσουμε τις κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις που το παράγουν μέσα στην ελληνική κοινωνία και μέσα στους θεσμούς, οι οποίες ταυτόχρονα εξουδετερώνουν κάθε δυνατότητα ουσιαστικής παρέμβασης. Δηλαδή να στραφούμε και στην πρόληψη.