Οι αναγκαίες επενδύσεις στα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας

Στα πλαίσια των κατευθύνσεων της Ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής, το πρόγραμμα REPowerEU έχει αναβαθμίσει το στόχο συμμετοχής των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) στο ενεργειακό ισοζύγιο για το 2030 σε 45% από 40% που είχε τεθεί από το πρόγραμμα Fit for 55. Πιο συγκεκριμένα, προβλέπεται ο διπλασιασμός των Φωτοβολταϊκών (ΦΒ) και Αιολικών εγκαταστάσεων το 2025 και τριπλασιασμός τους το 2030, με στόχο την ενίσχυση της Ευρωπαϊκής ασφάλειας και τη μείωση των εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου στο 55% σε σχέση με το 1990.

Σε αντιστοιχία με αυτές τις κατευθύνσεις, το νέο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) προβλέπει ότι το μερίδιο των ΑΠΕ στην τελική κατανάλωση ενέργειας θα είναι 45% το 2030 και το 80% της ηλεκτρικής ενέργειας θα παράγεται από ΑΠΕ. Η ισχύς των ΦΒ προβλέπεται να φτάσει από 5 GW σήμερα στα 14,1 GW, ενώ η ισχύς των αιολικών από τα 5 GW των χερσαίων αιολικών σήμερα στα 9,7 GW, συμπεριλαμβανομένων 2,7 GW υπεράκτιων αιολικών πάρκων. Οι φιλόδοξοι αυτοί στόχοι τριπλασιασμού των ΦΒ και διπλασιασμού των αιολικών πάρκων μέχρι το 2030 θα χρειαστούν  αύξηση της αποθήκευσης  στα 8 GW και κυρίως τη δυνατότητα των δικτύων μεταφοράς και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας να υποδεχτούν πολύ μεγάλες ποσότητες ΑΠΕ και να λειτουργήσουν με ασφάλεια.

• Για το σκοπό αυτό απαιτούνται μεγάλες επενδύσεις στα δίκτυα. Όπως έχει ανακοινωθεί, ο διαθέσιμος σήμερα ηλεκτρικός χώρος στο σύστημα μεταφοράς ανέρχεται σε 17 GW περίπου, ενώ οι αιτήσεις όρων σύνδεσης που έχουν υποβληθεί ξεπερνούν ήδη τη χωρητικότητα που μπορεί να απορροφήσει το σύστημα το 2030.

Ο ΑΔΜΗΕ υλοποιεί τα τελευταία χρόνια πρόγραμμα εγχώριων και διεθνών διασυνδέσεων ύψους 5 δισ.€ με σκοπό τη μεγαλύτερη δυνατή διείσδυση ΑΠΕ αλλά και τη δυνατότητα εξαγωγής ανανεώσιμης ενέργειας στις γειτονικές χώρες. Ακόμα περισσότερες δυσκολίες συναντώνται στα δίκτυα διανομής, τα οποία έχουν παραδοσιακά σχεδιαστεί για την αποκλειστική τροφοδότηση της κατανάλωσης από τους κεντρικούς σταθμούς παραγωγής μέσω των δικτύων μεταφοράς.

Η εγκατάσταση διεσπαρμένων μονάδων ΑΠΕ  στα δίκτυα διανομής απαιτεί σημαντική αύξηση της χωρητικότητας των δικτύων και αλλάζει δραστικά τις ροές ισχύος και τον τρόπο λειτουργίας τους. Ήδη τον Ιανουάριο του 2021, ο Σύνδεσμος των Ευρωπαίων Διαχειριστών Διανομής εκτιμούσε ότι ο μετασχηματισμός των Ευρωπαϊκών δικτύων, ώστε να μπορέσουν να εξυπηρετήσουν την ενεργειακή μετάβαση, απαιτεί σημαντικές επενδύσεις, ύψους 400 δισ. Ευρώ μέχρι το 2030. Σύμφωνα με αυτές τις εκτιμήσεις, οι επενδύσεις χρειάζεται να αυξηθούν κατά 50-70% σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία,  σε 34-39 δισ. Ευρώ ετησίως.

Το 40% αυτών των επενδύσεων προορίζονται για την ψηφιοποίηση των δικτύων. Θα πρέπει να τονιστεί ότι πέρα από τα έργα ενίσχυσης και επέκτασης των βασικών υποδομών των δικτύων, δηλαδή αναβάθμιση μετασχηματιστών και γραμμών, κατασκευή νέων υποσταθμών, κλπ., απαιτούνται σύγχρονες τεχνολογίες τηλεπικοινωνιών, πληροφορικής και ελέγχου για την ασφαλή και αποδοτική λειτουργία των δικτύων.

Οι σύγχρονες ψηφιακές τεχνολογίες επιτρέπουν τον έλεγχο των μονάδων ΑΠΕ σε προβληματικές καταστάσεις λειτουργίας και επιτρέπουν έτσι να αυξηθεί σημαντικά η εγκατάσταση τους χωρίς να απαιτούνται σημαντικές, επιπλέον επενδύσεις στις υποδομές. Σχετικές είναι και οι δυνατότητες που προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία για τον έλεγχο των φορτίων, βιομηχανικών και αστικών, π.χ. σύγχρονες συσκευές  κλιματισμού, θέρμανσης νερού, αντλίες θερμότητας, κλπ. μπορούν να ελεγχθούν ή να ρυθμιστούν κατάλληλα ώστε να μειώνουν την κατανάλωση τους σε περιόδους αιχμών, συμμετέχοντας σε προγράμματα μείωσης φορτίου και αύξησης της αποδοτικότητας του συστήματος.

• Η εκμετάλλευση της ευελιξίας των ΑΠΕ και φορτίων μέσω σύγχρονων ψηφιακών τεχνολογιών προσφέρει πολλαπλά πλεονεκτήματα στους καταναλωτές και διαχειριστές των δικτύων, όπως μεγαλύτερη ασφάλεια λειτουργίας και ανθεκτικότητα, καλλίτερη εκμετάλλευση των υποδομών, συμβολή στην προστασία του περιβάλλοντος και μείωση του συνολικού κόστους λειτουργίας.

Στη χώρα μας ο ΔΕΔΔΗΕ είχε ανακοινώσει στο τέλος του 2021, επενδύσεις για την αναβάθμιση και ψηφιοποίηση του δικτύου, ύψους 3 δισ. Ευρώ έως το 2028.

Έχει ιδιαίτερη σημασία το γεγονός ότι τα δίκτυα είναι φυσικά μονοπώλια και οι σχετικές δαπάνες θα πρέπει να γίνονται με ιδιαίτερη προσοχή, αφού ανακτώνται σε μεγάλο βαθμό ή πλήρως από τους καταναλωτές μέσω των λογαριασμών ρεύματος.

Για αυτό και οι ενέργειες και αποφάσεις των διαχειριστών των δικτύων μεταφοράς και διανομής υπόκεινται στην εποπτεία και έλεγχο της ρυθμιστικής αρχής ενέργειας (ΡΑΕ). Είναι προφανές ότι το ρυθμιστικό πλαίσιο, και ιδιαίτερα οι κανόνες που καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο οι διαχειριστές μπορούν να ανακτήσουν τα κόστη τους χωρίς να επιβαρύνουν υπέρμετρα τους καταναλωτές, καθορίζει τις επενδύσεις τους.

• Ο παραδοσιακός τρόπος ρύθμισης στοχεύει στην ανάκτηση των σταθερών εξόδων με ένα σταθερό επιτόκιο αποπληρωμής των επενδύσεων σε βάθος χρόνου, ενώ τα λειτουργικά έξοδα περνούν απευθείας στα τιμολόγια των καταναλωτών. Μέθοδοι ανάκτησης των εξόδων που βασίζονται  στο ύψος της καταναλισκόμενης kWh δίνουν κίνητρα για επενδύσεις στις υποδομές και ενθαρρύνουν τη μεγιστοποίηση της διακινούμενης ενέργειας, σε αντίθεση με τους στόχους εξοικονόμησης ενέργειας και βελτιστοποίησης της λειτουργίας των δικτύων.

Υψηλό επιτόκιο αποπληρωμής των επενδύσεων κεφαλαίου ενθαρρύνει την εκτέλεση έργων εντάσεως κεφαλαίου, όπως οι επενδύσεις σε υποδομές δικτύου, έναντι εναλλακτικών τρόπων αύξησης της χωρητικότητας ή επίλυσης προβλημάτων λειτουργίας του δικτύου, όπως μπορεί να γίνει με έργα εκμετάλλευσης της ευελιξίας ή εξοικονόμησης ενέργειας, ακόμα και όταν οι εναλλακτικές αυτές λύσεις εξοικονομούν χρήματα για τους διαχειριστές και συνεπώς για τους καταναλωτές.

• Βέλτιστες επιλογές για τις επενδύσεις μπορούν να προωθηθούν από την υιοθέτηση  Κυρίων Δεικτών Απόδοσης (KPIs), οι οποίοι, ανάλογα με την επίτευξη τους ή μη, καθορίζουν το ρυθμιζόμενο έσοδο του διαχειριστή. Τέτοιοι δείκτες έχουν πρόσφατα θεσμοθετηθεί από τη ΡΑΕ για τον   ΑΔΜΗΕ και αφορούν την ασφάλεια εφοδιασμού, την ποιότητα τροφοδότησης και τη διαθεσιμότητα του συστήματος μεταφοράς, ενώ για τις ΑΠΕ προβλέπεται δείκτης απόδοσης για τις σωρευτικές περικοπές ισχύος.

Η επέκταση της ρύθμισης του εσόδου μέσω αντίστοιχων δεικτών απόδοσης και στο ΔΕΔΔΗΕ έχει μεγάλη σημασία για τον εκσυγχρονισμό και την ψηφιοποίηση του δικτύου διανομής. Σχετικοί δείκτες από τη διεθνή εμπειρία αφορούν τη μείωση της συχνότητας και διάρκειας των διακοπών, τη μείωση των αιχμών φορτίου, την εκμετάλλευση της ευελιξίας και διάφορους δείκτες καλής λειτουργίας, όπως η ακρίβεια προβλέψεων φορτίου και παραγωγής ΑΠΕ, η ποιότητα τάσης, κλπ.

Γενικά, η θεσμοθέτηση κατάλληλων δεικτών απόδοσης παίζει εξαιρετικά σημαντικό ρόλο για τη βελτιστοποίηση του ύψους και την επιλογή του τύπου των επενδύσεων προς όφελος των καταναλωτών και του συστήματος.