Superbags και AMR: Πόσο επηρέασε η πανδημία, ποιοι απειλούνται περισσότερο – Μιλά στο libre ο επ. καθηγητής ΕΚΠΑ Παναγιώτης Χαλβατσιώτης

«Μπορεί να έρθει μια μέρα που την πενικιλίνη θα μπορούν να την αγοράσουν όλοι στα μαγαζιά. Τότε, υπάρχει ο κίνδυνος, ο αδαής άνθρωπος να μην λάβει τη σωστή δόση και εκθέτοντας τα μικρόβια σε μη θανατηφόρες ποσότητες του φαρμάκου να τα καταστήσει ανθεκτικά», προέβλεψε ήδη το 1945, ο Σκωτσέζος βιολόγος και φαρμακολόγος, Αλέξανδρος Φλέμινγκ, ο οποίος ανακάλυψε την πενικιλίνη και τιμήθηκε για το έργο του με Βραβείο Νόμπελ.

Από την ανακάλυψη της πενικιλίνης το 1928, τα αντιβιοτικά έχουν σώσει αμέτρητες ζωές, καθώς συνετέλεσαν στο να ανασταλεί η εξάπλωση μολυσματικών ασθενειών. Είναι, ωστόσο, εξαιρετικά αρνητικό το γεγονός ότι η ευρεία χρήση αντιβιοτικών ανά τον κόσμο έχει, πλέον, αυξήσει ανεπιστρεπτί την ανθεκτικότητα ορισμένων βακτηρίων στις ουσίες αυτές.

Ο Φλέμινγκ –όπως αποδείχτηκε– γνώριζε καλά την ανθρώπινη συμπεριφορά και την ψυχολογία του ασθενή και μπόρεσε να «δει» τη σημερινή κατάσταση που συχνά χαρακτηρίζεται από τους επιστήμονες ως το «τέλος των αντιβιοτικών», με την έννοια πως η λάθος χρήσης τους οδήγησε στο να μην είναι επαρκή για τη θεραπεία λοιμώξεων.

Η «γιγάντωση των superbags»

Τόσο η κακή χρήση των αντιβιοτικών (υπερσυνταγογράφηση – λανθασμένη λήψη) αλλά και άλλες λάθος πρακτικές, όπως η κατάχρηση αντιβιοτικών στην κτηνοτροφία, η μη επαρκής τήρηση των κανόνων νοσοκομειακής υγιεινής, η απελευθέρωση αντιμικροβιακών ουσιών στο περιβάλλον, και η ρίψη των αχρησιμοποίητων φαρμάκων στα υπόγεια ύδατα έχουν οδηγήσει σε αυτό που οι επιστήμονες ονομάζουν «γιγάντωση των superbags», δηλαδή των υπερανθεκτικών μικροβίων στα (υπάρχοντα) αντιβιοτικά (AMR).

Η ευθύνη ιατρών και πολιτών

Η λήψη αντιβιοτικών για λάθος λόγους, όπως για το κρυολόγημα, τη γρίπη ή τον πονόλαιμο δεν έχει κανένα όφελος και μπορεί να προκαλέσει παρενέργειες στον οργανισμό μας. Οι ειδικοί δε σταματούν να επαναλαμβάνουν ότι τα αντιβιοτικά χρησιμοποιούνται  αποκλειστικά για τη θεραπεία λοιμώξεων που προκαλούνται από μικρόβια και όχι από ιούς.

Από την άλλη, υπάρχει και ευθύνη της ιατρικής κοινότητας για τη μη ορθολογική χρήση των αντιβιοτικών, με τη συνταγογράφηση-χορήγηση αντιβιοτικών, χωρίς λόγο.

Η πανδημία επιδείνωσε την κατάσταση

Η πανδημία της COVID οδήγησε σε έξαρση των λοιμώξεων από υπερανθεκτικά μικρόβια, ανέφερε την Πέμπτη 17 Νοεμβρίου, ο οργανισμός ECDC της ΕΕ.

Μάλιστα, έκθεση του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων υπογραμμίζει ότι οι λοιμώξεις από ορισμένα παθογόνα ανθεκτικά στα αντιβιοτικά (superbags) έχουν υπερδιπλασιαστεί στις νοσοκομειακές και γενικότερα στις δομές υγειονομικής περίθαλψης στην Ευρώπη.

Το ECDC, παρέχοντας περαιτέρω στοιχεία για τον ευρύτερο αντίκτυπο της πανδημίας COVID-19, επεσήμανε ορισμένα superbags σημείωσαν σχετική αύξηση το 2020, πρώτο έτος της πανδημίας COVID-19, και στη συνέχεια αυξήθηκαν απότομα το 2021.

Η αύξηση προήλθε από κρούσματα σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας νοσοκομείων και σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου οι ανθεκτικές στα αντιβιοτικά λοιμώξεις ήταν ήδη ευρέως διαδεδομένες, δήλωσε στον Τύπο ο αξιωματούχος του ECDC Dominique Monnet. Η έκθεση δεν περιελάμβανε δεδομένα για το πόσοι άνθρωποι πέθαναν από τις λοιμώξεις το 2020 και το 2021. Οι ειδικοί λένε ότι μπορεί να είναι δύσκολο να αποδοθεί οριστικά η αιτία θανάτου όταν οι ασθενείς νοσηλεύονταν σε βαριά κατάσταση με σοβαρά νοσήματα ή με COVID-19.

Superbags και AMR στην ελληνική πραγματικότητα

Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια, τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι η κατανάλωση αντιβιοτικών είναι μεγαλύτερη συγκριτικά με πολλά άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Αυτή η τάση –σύμφωνα με νεότερα στοιχεία– έχει αρχίσει να υποχωρεί, όπως και η θέση της χώρας μας από την κορυφή των χωρών που υπερκαταναλώνουν αντιβιοτικά για λάθος λόγους…

«Πρακτικά, η όποια στατιστική υποχώρηση δεν σημαίνει κάτι, καθώς εξακολουθούμε να βρισκόμαστε ψηλά στη λίστα των χωρών που κάνουν κατάχρηση των αντιβιοτικών», τονίζει στο libre, Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας στο ΕΚΠΑ και Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Γενικού Νοσοκομείου ΕΛΠΙΣ, κ. Παναγιώτης Χαλβατσιώτης, ο οποίος μας εξηγεί ποιες ομάδες του πληθυσμού απειλούνται κυρίως από τα superbags και την AMR, ποιοι παράγοντες επιβαρύνουν το φαινόμενο και ποιες είναι οι οδηγίες προς γιατρούς και πολίτες ώστε να μην επιδεινώσουμε την ήδη κρίσιμη αυτή κατάσταση.

«Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι τα άτομα που απειλούνται κυρίως από την AMR (Antimicrobial Resistance) είναι οι ασθενείς που βρίσκονται σε σοβαρές για τη ζωή τους καταστάσεις. Δηλαδή, οι βαρέως πάσχοντες από χρόνιες ή μη νόσους, οι ανοσοκατασταλμένοι λόγω βαριάς νόσου, οι μεταμοσχευμένοι, οι ογκολογικοί ασθενείς που κάνουν χημειοθεραπεία. Αυτοί οι ασθενείς νοσηλεύονται και εκεί είναι που κατασκηνώνουν τα πιο σοβαρά από τα πολυανθεκτικά μικρόβια: στις ΜΕΘ και σε κοινούς θαλάμους ασθενών. Συνήθως, οι ασθενείς αυτοί, όταν, για παράδειγμα, έχουν πολύ χαμηλά λευκά αιμοσφαίρια και δεν υπάρχει αποτελεσματικό φάρμακο να πολεμήσει το υπερανθεκτικό μικρόβιο, δεν τα καταφέρνουν. Για αυτό, είναι τόσο σημαντικό το να μην υπάρξουν κι άλλα πολυανθεκτικά στα αντιβιοτικά μικρόβια.

Στο Γενικό πληθυσμό, δεν μπορούν να προκαλέσουν μεγάλη ζημιά, όπως δεν μπορούν να προκαλέσουν ζημιά και στους ίδιους τους ευάλωτους ασθενείς που αναφέραμε παραπάνω, όταν βρίσκονται σε καλύτερη φάση της υγείας τους.

Μπορεί να ανιχνεύσουμε σε εξετάσεις στο αίμα τέτοιους παθογόνους μικροοργανισμούς αλλά δεν θα ασχοληθούμε, επειδή δεν μπορούν να προκαλέσουν ζημία στον άνθρωπο, όταν είναι γενικά υγιής και επειδή και εμείς δεν μπορούμε να σκοτώσουμε τα μικρόβια αυτά.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι δεν αποκλείουμε να υπάρχουν και ανθεκτικά στελέχη στα αντιβιοτικά κάποιου συνηθισμένου μικροβίου (όπως είναι ο σταφυλόκοκκος) τα οποία βρίσκονται και εκτός νοσοκομείου…».

Υπάρχουν λύσεις για την αντιμετώπιση των υπερανθεκτικών στα αντιβιοτικά μικρόβιων;

«Στο άμεσο μέλλον, δεν αναμένουμε καινούργια αποτελεσματικά αντιβιοτικά στα πολυανθεκτικά μικρόβια.

Για το λόγο αυτό, υπάρχουν αυστηρές οδηγίες για μη συχνή χορήγηση από τους γιατρούς και μη συχνή λήψη αντιβιοτικών από τους ασθενείς, όταν δεν είναι απολύτως απαραίτητο. Να γίνεται αντιβιόγραμμα ώστε να λαμβάνει στοχευμένα ο ασθενής το αντιβιοτικό που χρειάζεται και, επίσης να περιοριστεί ο παράγοντας της λανθασμένης λήψης των αντιβιοτικών. Για να λειτουργήσει σωστά ένα αντιβιοτικό πρέπει να χορηγείται όχι μόνο για τους σωστούς λογούς αλλά και να λαμβάνεται για το ενδεδειγμένο χρονικό διάστημα. Ούτε μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα ούτε όμως και να διακόπτεται η λήψη.

Ένα άλλο μείζον ζήτημα αφορά την τήρηση των ενδεδειγμένων μέτρων για τη μη διασπορά μικροβίων μέσα σε νοσοκομειακές μονάδες.

Όταν στο νοσοκομείο νοσηλεύονται ασθενείς των κατηγοριών που προαναφέραμε οι οποίοι βρίσκονται σε κατάσταση ελαττωμένης άμυνας και διαγνωστούν ότι έχουν προσβληθεί από ένα πολυανθεκτικό μικρόβιο (ή ανθεκτικό στέλεχος κάποιου κοινού μικροβίου) απομονώνουμε τους ασθενείς και τοποθετούμε ειδικές σημάνσεις στα δωμάτια όπου νοσηλεύονται, ώστε να εμποδίσουμε τη διασπορά του μικροβίου από την άμεση επαφή με το νοσηλευτικό προσωπικό (που μετακινείται από τον έναν ασθενή στον άλλο) με τους άλλους ασθενείς ή τους συνοδούς τους. Το πρόβλημα είναι πολύ σοβαρό τόσο στην Ελλάδα όσο διεθνώς. Οι κανόνες νοσοκομειακής υγιεινής υπάρχουν, οι εργαζόμενοι στα νοσοκομεία τους γνωρίζουν πολύ καλά, κι όμως δεν τηρούνται σε ικανοποιητικό βαθμό».