“Τα ιατρικά λάθη δεν μπορούμε να τα εξαλείψουμε, μπορούμε να τα περιορίσουμε”

Τις δύο τελευταίες εβδομάδες, περιστατικά ιατρικών λαθών, αμέλειας ή αδιαφορίας υγειονομικών λειτουργών, έρχονται στο φως, για άλλη μία φορά, λόγω της τραγικής κατάληξής τους που δεν είναι άλλη από την απώλεια της ανθρώπινης ζωής.

Της Ρούλας Σκουρογιάννη

Πριν κοπάσει η οργή από τον άδικο χαμό του 49χρονου στην Πάτρα, ο οποίος προσέφυγε στο νοσοκομείο «Άγιος Ανδρέας» για βοήθεια με συμπτώματα καρδιακού επεισοδίου, αλλά δεν αντιμετωπίστηκε με τη δικαιολογία ότι «το νοσοκομείο δεν εφημερεύει» και εξέπνευσε λίγα μέτρα μετά την έξοδο, ένα ακόμα ανάλογο περιστατικό συντάραξε την κοινή γνώμη, από τη Θεσσαλονίκη αυτή τη φορά. Εγκληματική συμπεριφορά καταλογίζει σε γιατρούς δύο νοσοκομείων ένα ανδρόγυνο που καταγγέλλει ότι μετέβη στο «Ιπποκράτειο» καθώς η γυναίκα ήταν ετοιμόγεννη αλλά την έδιωξαν επειδή έληγε η εφημερία του νοσοκομείου και όταν μεταφέρθηκε στο «Παπαγεωργίου» που εφημέρευε δεν την υπέβαλλαν σε επείγουσα καισαρική τομή, με αποτέλεσμα να υποστεί επιπλοκές και να χαθεί η ζωή του νεογέννητου παιδιού της.

Με αφορμή τα περιστατικά αυτά, ο υπουργός Υγείας, Θάνος Πλεύρης, να δηλώνει ότι: «Το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό παρέχει στη συντριπτική του πλειοψηφία τις υπηρεσίες του στο ΕΣΥ με πλήρη σεβασμό στους ασθενείς και αυταπάρνηση. Οποιαδήποτε καταγγελία για τυχόν ιατρική αμέλεια στο ΕΣΥ διερευνάται με τη δέουσα σοβαρότητα από τα αρμόδια όργανα και υπάρχει σαφής εντολή μου προς τις διοικήσεις των νοσοκομείων για άμεση διερεύνηση, ειδικά στις περιπτώσεις που η καταγγελία συνδέεται με απώλεια ανθρώπινης ζωής».

Από την άλλη, το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό της χώρας είναι εξαντλημένο από τα δυόμισι χρόνια της πανδημίας, τις άδειες που δε δίνονται, τις συνεχείς εφημερίες λόγω ελλείψεων προσωπικού, τους 10 χιλιάδες υγειονομικούς σε αναστολή λόγω μη εμβολιασμού κατά της Covid, τις προσλήψεις που όλο εξαγγέλλονται και το χειροκρότημα για την υπεράνθρωπη προσφορά που ξεχάστηκε…

Χωρίς να υπάρχει καμία δικαιολογία για τα δύο τραγικά περιστατικά -και τόσα άλλα που συμβαίνουν, δυστυχώς, και δε γνωστοποιούνται- αναζητήσαμε κάποια λογική απάντηση-εξήγηση για τους λόγους που προκαλούν τα ιατρικά λάθη ή παρεκκλίσεις. Η πρόσφατη έκδοση του βιβλίου* «ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΚΙΕΣ ΤΩΝ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΣΚΕΨΕΩΝ» -παρεκκλίσεις, νοοτροπίες, μηχανορραφίες και εκπαίδευση – του οποίου συγγραφέας είναι ο Αλέξανδρος Χατζηπαύλου, καθηγητής της Ορθοπαιδικής Χειρουργικής και Αποκατάστασης του Πανεπιστημίου του Texas Galveston) και ομότιμος καθηγητής της Ορθοπαιδικής και Τραυματολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης (Ηράκλειο), ήταν η αφορμή για μία συζήτηση με τον συγγραφέα, που πραγματικά μας εξέπληξε.

Μιλώντας στο libre, ο καθηγητής Αλέξανδρος Χατζηπαύλου με αφοπλιστική ειλικρίνεια και ως απόλυτος υπέρμαχος της ορθής άσκησης του ιατρικού επαγγέλματος- λειτουργήματος, δεν διστάζει να στηλιτεύσει ανορθόδοξες ιατρικές πρακτικές. Κάτω από το μικροσκόπιο της πραγματικότητας, της οποίας είναι πιστός συνήγορος, «αποκαλύπτονται», όπως ο ίδιος επισημαίνει, όχι μόνο ατασθαλίες στην παροχή ιατρικής φροντίδας, αλλά και ατέλειες στις επιστημονικές γνώσεις της ιατρικής. Γιατί να υπάρχουν; Μπορούν να βελτιωθούν; Πώς όμως; Αρκεί να διαβάσουμε όσα μας αναφέρει.

Τα ιατρικά σφάλματα αφορούν σε ιατρικές παρεκκλίσεις

«Όλοι υπερηφανευόμαστε για τα επιστημονικά επιτεύγματα και θαυμάζουμε τις ιατρικές γνώσεις που καλπάζουν. Παραμένει, όμως, ένα σημαντικό ερώτημα: είναι όλες οι γνώσεις πραγματικές και μπορούν να εφαρμόζονται χωρίς παρεκκλίσεις;

Θεωρώ ιατρική παρέκκλιση την απομάκρυνση ορθολογικής ιατρικής πράξης για παροχή υγείας με τεκμηριωμένες, σύγχρονες γνώσεις και ηθικές αρχές. Στην ιατρική παρέκκλιση, επίσης, περιλαμβάνονται η καμπύλη μάθησης, η αμέλεια, τα υποβόσκοντα λάθη, η απουσία ιατρικής ηθικής, οι θεραπείες που βασίζονται σε ιατρικές μελέτες που μετέπειτα αποδεικνύονται αναξιόπιστες, ακόμη και επικίνδυνες, και η αναποτελεσματική ή η επικίνδυνη ιατρική αποδοτικότητα. Δυστυχώς, πολλοί θεωρούν, ότι ο λόγος που γίνονται ιατρικά σφάλματα είναι συχνά άγνωστος και συνήθως μη- κατανοητός.

Η διακύβευση σωματικής ή και ψυχικής υγείας λόγω επιπλοκών ή παρενεργειών από εκτροπή καλής, προσχεδιασμένης και άμεσης ιατρικής παροχής θεωρείται ιατρικό λάθος. Τα ιατρικά σφάλματα δε γίνονται μόνο από ανίκανους και ασυνείδητους γιατρούς, αλλά ακόμη και από πολύ καλούς γιατρούς, που παρεκκλίνουν από τις γνωστικές διαδικασίες της λογικής.
Με τις γνώσεις της ανάλυσης των ανθρωπίνων πράξεων από τη γνωστική ψυχολογία τα περισσότερα λάθη στην εποχή μας δεν είναι πλέον άγνωστα. Είναι κατανοητά και μπορούν να αποτραπούν.

Γνωστική ψυχολογία είναι η επιστήμη που εξετάζει το πώς οι άνθρωποι συλλογούνται, διαμορφώνουν κρίση και παίρνουν αποφάσεις. Ερευνητές του εγκεφάλου ποσοτικοποιούν τις εκφάνσεις της λογικής διαδικασίας. Οι παγίδες, λοιπόν, του συλλογισμού εύκολα, πλέον στην εποχή μας, αναλύονται και τεκμηριώνονται. Στον Καναδά, τις ΗΠΑ και την Ελλάδα, όπου επί πολλά χρόνια εδίδαξα, σε 5 Ιατρικές Σχολές (και σε 2 μη- Ιατρικές Σχολές, στο Texas College of Chiropractic και στο Montreal στο Concordia University – Electrical Engineering), και εξάσκησα την ιατρική· αντιλήφθηκα, ότι η ανάλυση των ιατρικών σφαλμάτων κάτω από την ανάλυση του μικροσκοπίου της γνωστικής ψυχολογίας, διδάσκεται στους φοιτητές και στους ειδικευόμενους γιατρούς.
Στην Ελλάδα, δυστυχώς, είναι ακόμη άγνωστη η ύπαρξή της. Είναι, λοιπόν, προφανές ότι είναι επιτακτική ανάγκη, να διδάσκονται οι φοιτητές, οι ειδικευόμενοι, οι μεταπτυχιακοί και οι κλινικοί γιατροί, τον τρόπο που αναλύεται η αλυσίδα των διαδικασιών του συλλογισμού μας, ώστε να ελαχιστοποιούνται τα ιατρικά σφάλματα. Οι γνώσεις από μόνες τους δεν επαρκούν».

Το ιατρικό λάθος μπορεί να μην οφείλεται μόνο σε «ιατρική αστοχία»

«Επειδή στη σύγχρονη ιατρική υπάρχουν αρκετοί άλλοι παράγοντες καθοριστικής υποστήριξης των παρόχων ιατρικής φροντίδας, πολλά σφάλματα δεν προέρχονται μόνο από τους ιατρούς, αλλά και από αστοχία καθαυτής της υποστήριξης. Η έλλειψη υποστήριξης μπορεί να είναι ο κύριος και πρωταρχικός λόγος των ιατρικών σφαλμάτων και περιλαμβάνει τη διοίκηση του νοσοκομείου, τους συντηρητές μηχανημάτων, τους νοσηλευτές, τους εκπαιδευόμενους κλπ. Στην Ελλάδα, επιπλέον, και το υπουργείο Υγείας, το οποίο διοικεί τα Νοσοκομεία μέσω ενός «ομφάλιου λώρου», είναι κατά κάποιον τρόπο υπεύθυνο».

Μια άλλη παρέκκλιση είναι η καμπύλη μάθησης

«Δυστυχώς, η χειρουργική εκπαίδευση και η συνεχής μετεκπαίδευση για την απόκτηση νέων δεξιοτήτων, μπορεί να συγκριθεί με τις «παράπλευρες απώλειες» σε πολεμικές επιχειρήσεις. Δεν το αναφέρω αυτό με κάποιο σαρκαστικό υπαινιγμό. Είναι η πραγματικότητα που παρατηρείται στην ευρέως διαδεδομένη «καμπύλη μάθησης», όπως ισχυρίζεται, ο Atul Gawande, ένας γενικός χειρουργός στη Νέα Υόρκη, στο άρθρο του στο περιοδικό New Yorker το 2002. Ανεξάρτητα του κατά πόσο ολοκληρωμένος είναι ένας χειρουργός, οι πρώτοι του ασθενείς που υπόκεινται σε μια νέα χειρουργική τεχνική, όχι μόνο δεν ωφελούνται, αλλά μπορεί να ζημιωθούν, γιατί θα υποστούν περισσότερες επιπλοκές από την κλασική χειρουργική τεχνική που σχεδιάστηκε να αντικαταστήσει. Μελλοντικά όμως, όλοι οι ασθενείς ωφελούνται σημαντικά κατά την εξέλιξη της καμπύλης μάθησης. Το ίδιο επικρατεί και στην κλινική έρευνα φαρμάκων. Αυτό προκαλεί αντικρουόμενες επιθυμίες στους ασθενείς, γιατί απαιτούν πρόοδο και εξειδίκευση χωρίς καμπύλη μάθησης και απόλυτη ιατρική ασφάλεια. Είναι ενδιαφέρον, ότι η έννοια της καμπύλης μάθησης εισήχθη στην αεροπορική βιομηχανία το 1936 και ορίζεται ως «ο ελάχιστος χρόνος που χρειάζεται για να γίνει κανείς ακίνδυνος πιλότος», παρομοίως και ο ακίνδυνος χειρουργός σε καινούργιες χειρουργικές τεχνικές. Αυτές οι καμπύλες μάθησης έχουν τεκμηριωθεί για τις καινούργιες επεμβάσεις που πρέπει να κάνει ο γιατρός, για να ελαχιστοποιήσει τις πιθανότητες χειρουργικών επιπλοκών. Οι ασθενείς θα πρέπει να ενημερώνονται για την καμπύλη μάθησης κάθε καινούργιας τεχνικής που χρησιμοποιούν οι γιατροί. Η παραγωγή νέων γνώσεων και διαφόρων επεμβατικών τεχνικών στην ιατρική είναι αδιάκοπες και ο καλός ιατρός πρέπει να εκπαιδεύεται συνεχώς και να είναι υψίστης ηθικής, και να μην εξασκείται πάνω στον άρρωστο χωρίς την απαιτούμενη αναγκαία εκπαίδευση».

Η ιατρική αποδοτικότητα δεν είναι σταθερή

«Έρευνες έχουν δείξει, ότι υπάρχει ‘κόπωση λήψης αποφάσεων’ σε δικαστές και γιατρούς. Για παράδειγμα, οι πιθανότητες ενός δικαστού για προσωρινή αποφυλάκιση ενός φυλακισμένου, είναι πολύ μεγαλύτερες τις πρώτες πρωινές ώρες και ελαχιστοποιούνται όσο το δικαστήριο συνεχίζει, ενώ πριν το μεσημεριανό διάλειμμα η πιθανότητα είναι σχεδόν μηδενική. Οι γιατροί δεν είναι απρόσβλητοι. Η συνταγογράφηση μη απαραίτητων αντιβιοτικών για τον ίδιο τον άρρωστο είναι κατά ¼ μικρότερη το απόγευμα μετά τις 4μμ. Τα χειρουργεία το πρωί έχουν λιγότερες πιθανότητες επιπλοκών από τα χειρουργεία στο τέλος της ημέρας. Τούτο συμβαίνει, γιατί η απόδοση ενός έργου προσδιορίζεται από την αφύπνιση της γνωστικής διέγερσης και εκτέλεσής του».

Η απάτη στην ιατρική είναι πιο επικίνδυνη απ’ ό,τι σε άλλα επαγγέλματα

«Η ιατρική έχει και αυτή την αχίλλειο πτέρνα της, που είναι η απάτη και η εξαπάτηση στην παροχή υγείας και οι δημοσιεύσεις ψευδών ιατρικών ερευνών. Τέτοιες αναληθείς έρευνες και περιττές μελέτες, δυστυχώς, δημοσιεύονται κάτω από την πίεση ακαδημαϊκών απαιτήσεων. Απόκρυψη δεδομένων από ιατρικές έρευνες γίνεται υπό την πίεση των ιατρικών βιομηχανιών παραγωγής ιατρικού εξοπλισμού και φαρμάκων με αντάλλαγμα πλούσια δώρα και σεβαστά χρηματικά ποσά. Εξαπατήσεις του ασθενούς για διενέργεια περιττών ιατρικών πράξεων, που δεν έχουν καμία ευεργετική χρησιμότητα, είτε από αισχροκερδή ασυνειδησία είτε από πλήρη έλλειψη γνώσεων, δεν είναι κάτι ασύνηθες. Επίσης, δεν είναι σπάνια η χορήγηση περιττών φαρμάκων, ψευδών παραπομπών θεραπειών, χρήση υλικών και εμφυτευμάτων σε χειρουργικές επεμβάσεις που δε χρειάζονται. Γεγονότα που, δυστυχώς, διαπίστωσα επανειλημμένα ότι συμβαίνουν και ιδίως όπου δεν υπάρχει ιατρικός έλεγχος.
Δυστυχώς, οι απάτες στην ιατρική δεν μπορούν να αποφευχθούν, διότι οι γιατροί δεν είναι υπεράνθρωποι. Θα μπορούσαν όμως να ελαχιστοποιηθούν, αν οι βασικές αρχές ηθικής και συμπεριφοράς διδάσκονταν οργανωμένα στους φοιτητές ιατρικής και τους ειδικευόμενους ιατρούς».

Τα λάθη είναι ανθρώπινα αλλά στην ιατρική μέχρι ποιο βαθμό είναι ανθρώπινα;

«Πόσα και τι είδους λάθη πρέπει να κάνει ένας γιατρός για να χαρακτηριστεί ως κακός; Με ποιον αριθμητικό παράγοντα (δεν τον ξέρουμε ακόμη) πρέπει να συσχετιστεί η ανικανότητα, η αμέλεια και η έλλειψη ηθικής για να χαρακτηριστεί ένας γιατρός ως κακός γιατρός ερωτάται ο Atul Gawande στο περιοδικό Surgery 1999.

Η περιπλοκότητα των ιατρικών γνώσεων, η αμφίβολη κλινική πρόβλεψη, η πίεση χρόνου, η ανάγκη ταχείας διαγνωστικής απόφασης σε συνδυασμό με τις περιορισμένες και αβέβαιες γνώσεις, συμβάλλουν στο να θεωρούνται τα λάθη αναπόφευκτα.
Δυστυχώς, λοιπόν, τα λάθη δεν μπορούμε να τα εξαλείψουμε, μπορούμε όμως με τις κατάλληλες στρατηγικές αυτά τα λάθη να περιοριστούν στο ελάχιστο. Υπάρχει, επομένως, φως πίσω από τις σκιές!», τονίζει ο καθηγητής Αλέξανδρος Χατζηπαύλου, αφήνοντας μία προοπτική αισιοδοξίας και μία ακτίδα φωτός στο σκοτεινό πεδίο των ιατρικών λαθών που συχνά έχουν μοιραία κατάληξη.