Χάρης Δούκας: Η ενεργειακή παγίδα και η μάχη που αξίζει να δοθεί

«Η λανθασμένη και παράδοξη επιλογή της υπέρμετρης πρόσδεσης της Ελλάδας στο άρμα του εισαγόμενου αερίου είναι λοιπόν η αιτία που η χώρα βρίσκεται στην καρδιά της ενεργειακής κρίσης και ο λόγος που έχει τόσο μεγάλο βάθος και ένταση, σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες», σύμφωνα με τον αναπληρωτή καθηγητή στο ΕΜΠ Χάρη Δούκα.

Όπως γράφει στο libre, ο ίδιος, «η Ελλάδα είναι η μοναδική αγορά στην Ευρώπη όπου το αυξημένο κόστος που διαμορφώνεται από την χρηματιστηριακή αγορά ενέργειας περνάει 100% στον καταναλωτή».

Η ενεργειακή παγίδα και η μάχη που αξίζει να δοθεί

Τα τελευταία στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ δείχνουν το τεράστιο πρόβλημα που έχει προκαλέσει στην κοινωνία η ραγδαία αύξηση της τιμής της ηλεκτρισμού και καυσίμων. Ο πληθωρισμός σπάει το ένα ρεκόρ μετά το άλλο, γυρνώντας μας πολύ πίσω, στης πληθωριστικές πιέσεις του 1993. Στον τομέα που κυρίως ευθύνεται για την έκρηξη της ακρίβειας στην ελληνική οικονομία, στην ενέργεια, με βάση τα στοιχεία της Eurostat, ο ενεργειακός πληθωρισμός στην Ελλάδα αυξήθηκε κατά 61%, έναντι του ευρωπαϊκού μέσου όρου, που είναι στο 39%.

Ταυτόχρονα, εδώ και περίπου 10 μήνες, οι Έλληνες πληρώνουν υψηλότερα από τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο τον λογαριασμό ρεύματος, όταν οι επιδοτήσεις που έχουν δοθεί είχαν σχεδιαστεί για να καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος των αυξήσεων. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι οι αιτίες δεν είναι μόνο εισαγόμενες. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό;

Ας ξεκινήσουμε με μερικά δεδομένα.

• Το 40% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας το 2021 προήλθε από εισαγόμενο φυσικό αέριο, αυξημένο κατά 25% εν μέσω κρίσης (μεγαλύτερη αύξηση από οποιοδήποτε κράτος μέλος στην Ένωση), με την ελληνική κοινωνία να πληρώνει βαρύ τίμημα.

Ήταν το 2021 μία ιδιαίτερη χρονιά, όσον αφορά στη συμμετοχή του φυσικού αερίου στο ενεργειακό μίγμα; Η απάντηση είναι αρνητική. Το 2020, η παραγωγή ηλεκτρισμού από φυσικό αέριο αυξήθηκε κατά 30% σε σχέση με το 2019. Συνολικά, την τελευταία 10ετία, το ποσοστό του αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή έχει αυξηθεί κατά 2.5 φορές.

Προξενεί πολύ μεγάλη εντύπωση πως η Ελλάδα, που βρίσκεται σε τόσο ιδιάζουσα γεωπολιτική θέση, και θα έπρεπε να δίνει πολύ μεγάλη προσοχή στις εισαγόμενες ενεργειακές επιλογές, αφέθηκε να προσδεθεί σε τόσο μεγάλο βαθμό σε ένα εισαγόμενο ορυκτό καύσιμο. Και ακόμα μεγαλύτερη εντύπωση προκαλεί το γεγονός πως ο τομέας της ενέργειας αποτελεί σημαντικό αρνητικό παράγοντα στο ισοζύγιο εμπορικών συναλλαγών, επιβαρύνοντας διαχρονικά το δημόσιο χρέος μιας χώρας που έχει το υψηλότερο στην Ευρώπη.

Μήπως ήταν μία συγκυριακή επιλογή; Όχι, καθώς η επιλογή αυτή αποτυπώνεται σε όλα τα βασικά ενεργειακά κείμενα στρατηγικής. Στο δεκαετές πλάνο ανάπτυξης του Ελληνικού Συστήματος Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΕΣΜΗΕ) υπάρχει πρόβλεψη για έξι νέες μονάδες φυσικού (διπλασιασμός δηλαδή της υπάρχουσας ισχύος μονάδων αερίου).

• Στο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα του Δεκεμβρίου του 2019 προβλεπόταν αύξηση της εγκατεστημένης ισχύος από φυσικό αέριο κατά μιάμιση φορά.

Η λανθασμένη και παράδοξη επιλογή της υπέρμετρης πρόσδεσης της Ελλάδας στο άρμα του εισαγόμενου αερίου είναι λοιπόν η αιτία που η χώρα βρίσκεται στην καρδιά της ενεργειακής κρίσης και ο λόγος που έχει τόσο μεγάλο βάθος και ένταση, σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Ταυτόχρονα, οι περιορισμένες διασυνδέσεις, η στενότητα ισχύος και τα κορεσμένα ηλεκτρικά δίκτυα εξωθούν επιπλέον τις τιμές προς τα πάνω, αποδεικνύοντας ότι ουσιαστικός ενεργειακός σχεδιασμός στην πράξη δεν υπήρχε.

• Στα παραπάνω πρέπει να προστεθεί πως η Ελλάδα είναι η μοναδική αγορά στην Ευρώπη όπου το αυξημένο κόστος που διαμορφώνεται από την χρηματιστηριακή αγορά ενέργειας περνάει 100% στον καταναλωτή.

Μιλάει για πληρωμή σε ρούβλια ο Πούτιν, εκτοξεύεται η τιμή στο ολλανδικό χρηματιστήριο ενέργειας και μεταφέρεται εξ’ ολοκλήρου στο Έλληνα καταναλωτή. Στην πίεση που προέρχεται από την ηλεκτρική ενέργεια, έρχεται να προστεθεί η καθημερινή πίεση του Έλληνα πολίτη από το πετρέλαιο και την βενζίνη. Ειδικά όσον αφορά στην βενζίνη, ο «πόνος στην αντλία» είναι πολύ μεγάλος, καθώς η Ελλάδα είναι στις πρώτες χώρες σε κόστος σε όλη την Ευρώπη, συγκρινόμενη μόνο με Σκανδιναβικές χώρες, που βρίσκονται σε άλλο μισθολογικό επίπεδο. Για αυτό και η Ελλάδα, σύμφωνα με τα στοιχεία του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), ήταν από το Μάρτιο του 2022 στην πρώτη θέση, όσον αφορά στο κόστος γεμίσματος του αμαξιού σε σχέση με το μισθό στην χώρα.

Οι πολύ υψηλοί φόροι στα καύσιμα και η αναποτελεσματική εποπτεία και έλεγχος των αλυσίδων εφοδιασμού είναι οι βασικές αιτίες για αυτή την υπέρμετρη πίεση του καταναλωτή. Μπορεί λοιπόν να αντιμετωπισθεί η ενεργειακή παγίδα, όταν οι λόγοι που δημιούργησαν τις παραπάνω δομικές αδυναμίες, εντός ή εκτός κομμάτων, καμουφλαρισμένα ή μη, παραμένουν ανέπαφες; 

Για μια ακόμα φορά ξαναγυρίζουμε στην κοινωνικο-πολιτική δυναμική και στις νέες μορφές κοινωνικής ενεργοποίησης που απαιτούνται για ένα διαφορετικό στρατηγικό σχεδιασμό δράσεων, στη βάση της ενεργειακής δημοκρατίας και δικαιοσύνης.

Είναι όμως σίγουρο πως οι κατεστημένες εξουσίες και τα πελατειακά δίκτυα θα προσπαθήσουν να ναρκοθετήσουν την προσπάθεια και να περιθωριοποιήσουν τις φωνές αυτές που θα αποτολμήσουν να δράσουν με αυτό τον τρόπο. Αξίζει όμως η προσπάθεια μίας ηθικοπολιτικής σχέσης, για να θυμηθούμε τον Γκράμσι, που θα αντικαθιστά τις εδραιωμένες ιεραρχίες στασιμότητας και εξάρτησης.