Ο άγνωστος ρόλος της Ινδίας στον πόλεμο της Ουκρανίας

Η συζήτηση μεταξύ του Αμερικανού Προέδρου και του Κινέζου ομολόγου του δεν πήγε και τόσο καλά, με την ρητορική και τις απειλές από την πλευρά της Ουάσιγκτον προς την Κίνα να ανεβάζουν την θερμοκρασία της έντασης στον πλανήτη, με απρόβλεπτες συνέπειες. Τα περισσότερα μεγάλα μέσα ενημέρωσης έχουν ήδη εστιάσει σ’ αυτή την αντιπαράθεση που δεν είναι όμως νέα. Αυτό όμως που ακόμα διαφεύγει της προσοχής τους, είναι ο ρόλος μιας άλλης μεγάλης χώρας, που δεν ακολουθεί, όπως θα ήθελε η Δύση, της επιταγές της. Στις 2 Μαρτίου, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ψήφισε, με 141 ψήφους υπέρ και 5 κατά, ψήφισμα καταδίκης της Ρωσίας για την εισβολή στην Ουκρανία. Η Ινδία, η μεγαλύτερη δημοκρατία στον κόσμο, απείχε από την ψηφοφορία.

Του Σπύρου Σιδέρη

Δεν ήταν η πρώτη αποχή της Ινδίας. Η δεύτερη σε πληθυσμό χώρα στον κόσμο, φέρεται επίσης να βρίσκεται σε συνομιλίες για να αγοράσει ρωσικό πετρέλαιο με έκπτωση και προσπαθεί να βρει τρόπους να διατηρήσει τις εμπορικές σχέσεις παρά τις κυρώσεις της Δύσης κατά της Μόσχας. Για την Ινδία, αυτές οι επιλογές είναι ένας τρόπος να αποφύγει την επιλογή. Δεν ήταν ούτε μια ευθεία καταδίκη των ενεργειών της Ρωσίας, αλλά ούτε και μια δήλωση υποστήριξης.

• Αυτές οι επιλογές δείχνουν αν μη τι άλλο τη λεπτή γεωπολιτική ισορροπία που προσπαθεί να επιτύχει η Ινδία εν μέσω του πολέμου στην Ουκρανία. Η διατήρηση της μακροχρόνιας φιλίας της με τη Ρωσία, ακόμη και όταν έρχεται όλο και πιο κοντά στις Ηνωμένες Πολιτείες και τους εταίρους της, περιλάμβανε πάντα έναν περίπλοκο υπολογισμό. Ως μετα-αποικιακό κράτος, η Ινδία φροντίζει για τα δικά της στρατηγικά συμφέροντα.

Η σφυρηλάτηση των σχέσεων με την Ρωσία ξεκινά από την Σοβιετική Ένωση και την εποχή του Ψυχρού Πολέμου και συνεχίζεται η σχέση αυτή λόγω του αμοιβαίου ενδιαφέροντος και ίσως μιας μικρής νοσταλγίας.

Όμως ο κυρίαρχος λόγος είναι η άμυνα, καθώς το οπλοστάσιο της Ινδίας είναι σε μεγάλο βαθμό σοβιετικής ή ρωσικής κατασκευής, με τους ειδικούς να τοποθετούν το ποσοστό αυτό μεταξύ του 60% και 85%. Η Ινδία χρειάζεται τον στρατό της για να αντιμετωπίσει αυτό που θεωρεί ως τη μεγαλύτερη απειλή στη γειτονιά της. Την άνοδο της Κίνας, προαιώνιο εχθρό της και γειτονική χώρα.

Όμως η άνοδος της Κίνας είναι επίσης ο λόγος για τον οποίο η Ινδία και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εμβαθύνει τη συνεργασία τους τα τελευταία χρόνια. Η Ινδία είναι μέλος της “τετράδας” (μαζί με τις ΗΠΑ, την Αυστραλία και την Ιαπωνία), μιας άτυπης συμμαχίας που προέκυψε πριν από χρόνια, αλλά την οποία τόσο η κυβέρνηση Τραμπ όσο και η κυβέρνηση Μπάιντεν έχουν επιδιώξει να ενισχύσουν. Η Τετράδα δεν λέει ρητά ότι υπάρχει ως αντίβαρο στο Πεκίνο- είναι μια ομάδα δημοκρατιών που επικεντρώνεται στην περιφερειακή συνεργασία και σε άλλα ζητήματα. Αλλά όλοι – συμπεριλαμβανομένης της Κίνας – το καταλαβαίνουν.

Η αντιπαράθεση μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας, που επιδεινώθηκε από την Ουκρανία, βάζει την Ινδία σε μια δυσάρεστη θέση, κάτι όμως που δεν είναι άγνωστο για το Νέο Δελχί.

Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η Ινδία εφάρμοσε την αδέσμευτη πορείας της, όπου προσπάθησε να αποφύγει να εμπλακεί στις συγκρούσεις των υπερδυνάμεων και να διατηρήσει την κυριαρχία της. Αν και η πολιτική αυτή έχει εξελιχθεί τις δεκαετίες που ακολούθησαν, η ιδέα της αυτονομίας εξακολουθεί να διέπει τον τρόπο με τον οποίο η Ινδία βλέπει την εξωτερική της πολιτική.

Προφανώς αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Ινδία περπατάει σε ένα προσεκτικό τεντωμένο σχοινί από τότε που η Ρωσία ξεκίνησε τον πόλεμό της. Ο πρωθυπουργός Μόντι μίλησε τόσο με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν όσο και με τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι λίγο μετά την εισβολή, λέγοντας, σύμφωνα με πληροφορίες, σε αυτές τις κλήσεις ότι επιθυμούσε τον τερματισμό των εχθροπραξιών και την επιστροφή στον διάλογο. Ο Μόντι χρειάστηκε να συνεργαστεί και με τις δύο κυβερνήσεις όσον αφορά τις προσπάθειες για την εκκένωση χιλιάδων Ινδών πολιτών που βρίσκονται εγκλωβισμένοι στην Ουκρανία.

• Ενώ η Ινδία δεν έχει καταγγείλει τη Ρωσία, έχει κάνει κάποια αιχμηρά σχόλια. Ο πρεσβευτής της Ινδίας στα Ηνωμένα Έθνη δήλωσε μετά την αποχή της σε ψηφοφορία του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ στις 27 Φεβρουαρίου ότι η παγκόσμια τάξη εδράζεται στον «σεβασμό της εδαφικής ακεραιότητας και της κυριαρχίας όλων των κρατών». Ιδιαίτερα σημαντικό για την Ινδία, καθώς οι συνοριακές διαμάχες με την Κίνα, προκαλούν ανησυχία στο Νέο Δελχί.

Η προσέγγιση της Μόσχας και του Πεκίνου, ενδεχομένως να σπρώξει την Ινδία στο να πάρει θέση, με μια από τις δυο πλευρές, κάτι όμως που δεν έχει συμβεί μέχρι στιγμής.

Η φιλία της Ινδίας με την τότε Σοβιετική Ένωση ξεκίνησε επίσημα το 1971, αφού οι δύο χώρες υπέγραψαν Συνθήκη Ειρήνης, Φιλίας και Συνεργασίας. Εκείνη τη χρονιά, οι Σοβιετικοί υποστήριξαν την Ινδία σε έναν πόλεμο που τελικά οδήγησε στην ανεξαρτησία του Μπαγκλαντές. Περίπου εκείνη την εποχή, οι ΗΠΑ επιδίωκαν επίσης το άνοιγμά τους προς την Κίνα (με το Πακιστάν, τον εχθρό της Ινδίας, ως ενδιάμεσο) και τόσο η ΕΣΣΔ όσο και η Ινδία έβλεπαν ένα κοινό συμφέρον στην εξισορρόπηση έναντι της Κίνας.

Αυτό το σύμφωνο φιλίας με τη Ρωσία ήταν όσο πιο κοντά σε μια συμμαχία μπορούσε να βρεθεί η Ινδία εκείνη την εποχή, λένε οι ειδικοί. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η Ινδία εφάρμοσε μια εξωτερική πολιτική μη συμμαχίας, μια προσέγγιση που αγκάλιασαν πολλά νέα εκείνη την εποχή ανεξάρτητα κράτη μετά την από-αποικιοποίηση μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

• Η Σοβιετική Ένωση και οι ΗΠΑ μάχονταν για σφαίρες επιρροής σε αυτές τις χώρες, οπότε οι μη προσδεδεμένες χώρες προσπάθησαν να μείνουν έξω από τη σύγκρουση των υπερδυνάμεων και να διεκδικήσουν το δικαίωμά τους να ασκούν ανεξάρτητα την εξωτερική και εσωτερική τους πολιτική, με διαφορετικό βαθμό επιτυχίας. Η Ινδία έβλεπε τον εαυτό της ως ηγέτη σε αυτό το κίνημα, αλλά αυτό δεν την απέκλειε επίσης από το να ταλαντεύεται προς τη Μόσχα όταν αυτό είχε νόημα για τα συμφέροντα της ίδιας της Ινδίας.

Η Σοβιετική Ένωση και η Ινδία έβλεπαν ένα όφελος στο να βασίζονται η μία στην άλλη για να αντιμετωπίσουν την Κίνα και μια πιθανή συνεργασία ΗΠΑ-Κίνας. Αλλά η Ινδία είχε και ένα άλλο προνόμιο, σοβιετικά όπλα σε “χαμηλές τιμές”. Από τη δεκαετία του 1970 και μετά, η Ινδία ανέπτυξε τον στρατό της με σοβιετικά, και αργότερα ρωσικά, όπλα και εξοπλισμό. Ακόμη και σήμερα, η πλειονότητα των όπλων της Ινδίας είναι σοβιετικής ή ρωσικής προέλευσης. Από το 2010, η Ρωσία αποτελεί τα δύο τρίτα των εισαγωγών όπλων της Ινδίας. Το Νέο Δελχί παραμένει ο μεγαλύτερος εισαγωγέας όπλων της Μόσχας, σύμφωνα με στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από την Υπηρεσία Ερευνών του Κογκρέσου.

Η Ινδία προσπάθησε να διαφοροποιηθεί, απευθυνόμενη στο Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γαλλία και το Ισραήλ και κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες. Καθώς η σχέση μεταξύ των ΗΠΑ και της Ινδίας αυξήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες, το ίδιο συνέβη και με την αμυντική συνεργασία – με δισεκατομμύρια σε πωλήσεις όπλων. Αλλά δεν είναι ακόμα κοντά στο ποσό και ποσοστό που παρέχει η Ρωσία. Επίσης, δεν είναι τόσο απλό όσο η απλή αντικατάσταση των ρωσικών υλικών με νέα, αμερικανικής κατασκευής.

Η Ινδία χρειάζεται ανταλλακτικά για να συντηρήσει τον εξοπλισμό που ήδη διαθέτει- τα όπλα που εισάγονται από τις ΗΠΑ ή από αλλού μπορεί να είναι μη λειτουργικά με τον ρωσικό εξοπλισμό. Η Ινδία δεν διαθέτει επίσης απεριόριστα κονδύλια για την άμυνα και τα όπλα των ΗΠΑ μπορεί να μην είναι τόσο φθηνά όσο της Ρωσίας.

Ακόμη και αν η Ινδία απεξαρτηθεί από τα ρωσικά όπλα, πρόκειται για μια αργή και μακροπρόθεσμη διαδικασία. Και οι αργές και μακροπρόθεσμες διαδικασίες μπορεί να φαίνονται πολύ επικίνδυνες όταν η Ινδία ανησυχεί για την προστασία της στη γειτονιά της, από την Κίνα και το Πακιστάν.

• Οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιλαμβάνονται αυτό το δίλημμα, ως ένα βαθμό. Η Ινδία αγόρασε πρόσφατα τους S-400, ένα ρωσικό σύστημα αντιπυραυλικής άμυνας, γεγονός που την καθιστά υποκείμενη σε έναν συγκεκριμένο τύπο αμερικανικών κυρώσεων. Είναι γνωστές οι κυρώσεις που επέβαλαν οι ΗΠΑ επέβαλαν στην Τουρκία, η οποία ανήκει στο ΝΑΤΟ, επειδή έκανε την ίδια αγορά. Αλλά ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν μπορεί να τις άρει, και οι Δημοκρατικοί και οι Ρεπουμπλικάνοι στο Κογκρέσο του ζήτησαν να το κάνει, κυρίως επειδή λένε ότι αυτό θα υπονόμευε την ικανότητα της Ινδίας να αντιμετωπίσει την Κίνα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν προσφέρουν απεριόριστη αμυντική υποστήριξη στην Ινδία.

Όμως η σχέση της Ρωσίας με την Ινδία δεν είναι μόνο ανταλλακτική, καθώς η ιστορία της Ινδίας που αποικίστηκε βάναυσα από τους Βρετανούς την κάνει ακόμη κάπως επιφυλακτική στο να της λέει η Δύση τι να κάνει.

Σύμφωνα με τους αναλυτές η Ινδία θέλει να εξισορροπήσει τις συνεργασίες της, στον κόσμο και στη γειτονιά της, και βλέπει αξία σε μια ενδυναμωμένη Ρωσία, ιδίως ως τρόπο να αποτρέψει την κινεζική ηγεμονία στην περιοχή.

Επίσης οι Ινδοί αξιωματούχοι περιγράφουν τακτικά τη σχέση αυτή ως μία από τις πιο αξιόπιστες και συνεπείς που έχει το Νέο Δελχί. Η Ρωσία έχει στηρίξει την Ινδία στην παγκόσμια σκηνή, από την αρχή της φιλίας τους, το 1971, μέχρι σήμερα, με τη Ρωσία να βοηθά την Ινδία κατά την κορύφωση της πανδημίας του Covid-19 το περασμένο καλοκαίρι. Ο Πούτιν και ο Μόντι έχουν συναντηθεί περισσότερες από δώδεκα φορές, με πιο πρόσφατη αυτή του Δεκεμβρίου του 2021, όταν ο Πούτιν ταξίδεψε στο Νέο Δελχί. Ο ίδιος ο Πούτιν περιέγραψε την Ινδία ως «μια μεγάλη δύναμη, ένα φιλικό έθνος και έναν διαχρονικό φίλο».

• Όλα δείχνουν ότι η Ινδία δεν είναι έτοιμη να στραφεί εναντίον της Ρωσίας, μόνο και μόνο λόγω αυτών των πολύ ισχυρών σχέσεων που διαρκούν ακόμα.

Παρότι οι σχέσεις Ινδίας και Κίνας δεν είναι και οι καλύτερες ενδεχομένως η Ρωσία να λειτουργήσει ως καταλύτης και να δημιουργηθεί ένα νέο πλαίσιο στο παγκόσμιο γίγνεσθαι.