Εμβολιασμός COVID: Σε ποιες περιπτώσεις μπορεί να καταστεί υποχρεωτικός – Η πολιτική των αεροπορικών εταιρειών

Η έξαρση επικίνδυνων επιδημιών και πανδημιών δεν είναι άγνωστη για την ανθρωπότητα. Οι διαστάσεις της παρούσας πανδημίας και η άμεση μετάδοσή της είναι αυτές που έχουν προκαλέσει τεράστιο θόρυβο και ένα παγκόσμιο δύσκολα διαχειρίσιμο ζήτημα. Στο κρίσιμο ερώτημα εάν θα υποχρεώσουν οι κυβερνήσεις τους πολίτες τους να εμβολιαστούν για την προστασία της δημόσιας Υγείας, η απάντηση που δίνεται, αρχικά, είναι αρνητική.

Της Ρούλα Σκουρογιάννη

Αυτό ακούστηκε και από τον πρωθυπουργό της χώρας, τον κυβερνητικό εκπρόσωπο, τον υπουργό Υγείας, τον υφυπουργό Υγείας, τα μέλη της επιτροπής εμπειρογνωμόνων….

Υπάρχει, όμως, και ένα δεύτερο κρίσιμο ερώτημα:

• Πώς θα επιτευχθεί η λεγόμενη «ανοσία της αγέλης», εάν δεν εμβολιαστεί ένα ικανό ποσοστό του πληθυσμού –το οποίο υπολογίζεται μεταξύ του 60%-70%–  και εάν οι περισσότεροι πολίτες δεν ανταποκριθούν στο κάλεσμα να εμβολιαστούν, άλλοι γιατί είναι φανατικοί αρνητές των εμβολίων, άλλοι επειδή είναι μερικώς ενημερωμένοι και διατηρούν επιφυλάξεις, άλλοι επειδή περιμένουν να δουν τι θα γίνει με όσους εμβολιαστούν κλπ;

Οι κυβερνήσεις πιστεύουν ότι η συμμετοχή στον εμβολιασμό κατά της Covid-19 από τους πολίτες θα είναι μεγάλη και για αυτό έχουν προμηθευτεί τον απαραίτητο αριθμό δόσεων του εμβολίου (προς το παρόν, ενώ αναμένονται και τα εμβόλια άλλων εταιρειών).

• Πώς θα πείσουν τους πολίτες να εμβολιαστούν;
• Αν δεν πείσουν έχουν το δικαίωμα να το επιβάλουν; Και αν ναι, σε ποιες περιπτώσεις;
• Και αν άλλες χώρες δεν επιτύχουν την προστασία των πολιτών τους μέσω του εμβολιασμού, τι θα γίνει το καλοκαίρι που θα έρθουν στη χώρα μας αρκετά εκατομμύρια τουρίστες; Θα ανοίξουμε τα σύνορά μας χωρίς έλεγχο;
• Ποιος ο ρόλος εδώ των αεροπορικών εταιρειών, οι οποίες έχουν υποστεί τεράστιες ζημίες λόγω των περιοριστικών μέτρων και των παγκόσμιων lockdown, μέσα στο 2020 και σίγουρα δε θα ήθελαν να συνεχιστεί η αβεβαιότητα αυτή και την επόμενη χρονιά;

Η συζήτηση για τον υποχρεωτικό εμβολιασμό κατά της Covid-19 ξεκίνησε από την αρχή της πανδημίας, για να γίνει πιο συγκεκριμένη το καλοκαίρι, όταν τα εμβόλια βρίσκονταν πλέον στην τελική φάση των κλινικών μελετών, με κράτη όπως η Αυστραλία, που δήλωνε ότι θα ισχύσει υποχρεωτικός εμβολιασμός στη χώρα και προϋπόθεση για να ταξιδέψει κανείς το σχετικό πιστοποιητικό, ενώ άλλα κράτη όπως η Αυστρία, να τάσσονται με έμφαση ενάντια σε έναν υποχρεωτικό εμβολιασμό.

Για την ιστορία, να αναφέρουμε ότι:

·         Η Ελβετία, το 1932, υπήρξε η πρώτη χώρα εφαρμογής υποχρεωτικού εμβολιασμού κατά της διφθερίτιδας.

·         Στην Ελλάδα, το 1936, έγινε υποχρεωτικό δια νόμου το εμβόλιο κατά της ευλογιάς, ενώ

·         Ο αντιδιφθεριτικός εμβολιασμός έγινε δια νόμου υποχρεωτικός στη χώρα μας, το 1951

Συνήθως, με Υπουργικές Αποφάσεις, στην Ελλάδα, θεσπίζονταν ο αντιτετανικός ως υποχρεωτικός ο εμβολιασμός παιδιών και ενηλίκων (όπως και το 1973 ο αντιτετανικός εμβολιασμός, που οδήγησε στην εξάλειψη του νεογνικού τετάνου).

Τι ισχύει στις χώρες τις ΕΕ/του ΕΟΧ

Σε κανονικές συνθήκες (κάτι που αναμένεται να διαμορφωθεί αλλιώς σε καιρό πανδημίας), κάθε χώρα της ΕΕ/του ΕΟΧ (Ευρωπαϊκός Οικονομικός Χώρος) εφαρμόζει δικό της πρόγραμμα ανοσοποίησης. Οι περισσότερες χώρες της ΕΕ/του ΕΟΧ προβλέπουν εθελοντικό εμβολιασμό. Σε 12 χώρες της ΕΕ/του ΕΟΧ, ο εμβολιασμός των παιδιών για ορισμένες ασθένειες είναι υποχρεωτικός, αν και τα εμβόλια που ορίζονται ως υποχρεωτικά διαφέρουν μεταξύ των χωρών αυτών.

Οι χώρες της ΕΕ/του ΕΟΧ έχουν επιτύχει υψηλή εμβολιαστική κάλυψη με τα σχήματα υποχρεωτικού και εθελοντικού εμβολιασμού.

Κάθε χώρα της ΕΕ/του ΕΟΧ μπορεί να αποφασίζει εάν ο εμβολιασμός θα είναι υποχρεωτικός ή εθελοντικός στην επικράτειά της. Οι εθνικές κυβερνήσεις συνεκτιμούν παράγοντες, όπως τα συστήματα υγείας τους, τα νομικά τους συστήματα και τα πολιτισμικά πρότυπα.

Πληροφορίες για τις χώρες που προβλέπουν υποχρεωτικό εμβολιασμό διατίθενται στο χρονοδιάγραμμα εμβολιασμών Vaccine Scheduler

Τι ισχύει από νομικής πλευράς

Το libre απευθύνθηκε στο δικηγόρο κ. Δημήτρη Αναστασόπουλο, για να μας εξηγήσει τι προβλέπει ο νόμος σχετικά και αν υπάρχουν περιπτώσεις που για το όφελος της δημόσιας Υγείας κατέστη υποχρεωτικός ο εμβολιασμός.

–Είναι σύμφωνο με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ατομικές ελευθερίες να επιβληθεί υποχρεωτικός εμβολιασμός στους πολίτες, είτε σε επίπεδο μεμονωμένων κρατών είτε σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, λόγω κινδύνου της δημόσιας Υγείας;

«Ο εμβολιασμός ως προληπτικό μέτρο, όπως κάθε ιατρική πράξη, διενεργείται με βάση τη συναίνεση του προσώπου ύστερα από κατάλληλη ενημέρωση. Επιπλέον, η ελευθερία της αυτονομίας του ασθενούς συνεπάγεται την απαγόρευση του ιατρού να προβεί στην εκτέλεση οποιασδήποτε ιατρικής πράξης χωρίς την προηγούμενη, ειδική και συγκεκριμένη συναίνεση του ασθενή. Δηλαδή, αναγκαστική υποβολή σε εμβολιασμό, δεν μπορεί να γίνει.
Η υποβολή μέτρων περιοριστικών της αυτονομίας, αποτελούν άμεση επέμβαση στο σώμα του ενδιαφερόμενου και αντιστρατεύονται την αρχή της αξίας του ανθρώπου.

Μόνο σε επείγουσες καταστάσεις δεν μπορεί να αποκλεισθεί ακόμη και ο υποχρεωτικός εμβολιασμός, ιδιαίτερα προσώπων που, λόγω επαγγέλματος (πχ υγειονομικό προσωπικό), αποτελούν σε υψηλό βαθμό φορείς μόλυνσης και μετάδοσης ασθενειών. Στα πρόσωπα αυτά, όμως, και πάλι θα πρέπει να παρέχεται η ευχέρεια αλλαγής καθηκόντων.

Σε κάθε περίπτωση οι περιορισμοί στην αυτονομία ως προς την προσωπική υγεία πρέπει να ακολουθούν την αρχή της αναλογικότητας, δηλαδή να είναι κατάλληλο και αναγκαίο μέσο για την προστασία της δημόσιας υγείας και να μην υπερβαίνουν τον επιδιωκόμενο σκοπό, ώστε να διασφαλιστεί η ελάχιστη δυνατή παραβίαση των δικαιωμάτων του ατόμου.

Καθήκον της Πολιτείας είναι να εξασφαλίζει την εγκυρότητα της κατάλληλης και ορθής πληροφόρησης προκειμένου να μην δημιουργείται σύγχυση ή φόβος προς το κοινωνικό σύνολο. Επομένως, ο μοναδικός τρόπος να εμβολιαστεί ο πληθυσμός είναι η κατάλληλη και έγκαιρη ενημέρωση προκειμένου να επιτευχθεί η απαραίτητη συναίνεση».

–Τι ισχύει στις άλλες χώρες;

«Με βάση την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα δικαιώματα και τη Βιοιατρική (Σύμβαση του Οβιέδο), η οποία βρίσκεται σε ισχύ και στην Ελλάδα, επέμβαση σε θέματα υγείας μπορεί να υπάρξει μόνον αφού το ενδιαφερόμενο πρόσωπο δώσει την ελεύθερη συναίνεσή του, κατόπιν προηγούμενης σχετικής ενημέρωσής του.

Την ίδια γραμμή ακολούθησε και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) στις 7-12-2020, τονίζοντας ότι οι εμβολιασμοί κατά της COVID – 19 δεν πρέπει να καταστούν υποχρεωτικοί, εκτός από συγκεκριμένες επαγγελματικές περιστάσεις, τονίζοντας ότι είναι αναγκαίο να εξηγηθούν τα οφέλη των εμβολίων προκειμένου να πειστούν οι πολίτες παρά να καταστεί υποχρεωτικός ο εμβολιασμός».

–Υπάρχει προηγούμενο απόφασης επιβολής υποχρεωτικού εμβολιασμού;

«Σε παγκόσμιο επίπεδο πάντως υπάρχουν χώρες που ο εμβολιασμός σε κάποιες περιπτώσεις είναι υποχρεωτικός ενώ σε άλλες όχι. Κυρίως, αφορά σε εμβολιασμό παιδιών και σοβαρές μεταδοτικές ασθένειες. Οι δε ποινές που προβλέπονται διαφέρουν από χώρα, η πιο συνηθισμένη, όμως, αφορά στον περιορισμό πρόσβασης ή απαγόρευσης εγγραφής σε σχολείο για όσους μαθητές δεν είναι εμβολιασμένοι».

–Τι θα κάνουν οι αεροπορικές εταιρείες;

Προς το παρόν, δεν υπάρχουν επίσημα επικαιροποιημένα, διεθνή πρωτόκολλα ή οδηγίες που να αφορούν τον εμβολιασμό κατά της Covid-19 ως προϋπόθεση για να ταξιδέψει κάποιος αεροπορικώς ή τις περιπτώσεις που θα καθίσταται αναγκαίος για τους επιβάτες των πτήσεων το πιστοποιητικό εμβολιασμού.

Αυτό αναφέρθηκε στο libre εκ μέρους της AEGEAN Airlines, προσθέτοντας ότι ο κλάδος και τα συλλογικά όργανα παγκοσμίως, όπως η IATA (International Air Transport Association – Διεθνής Ένωση Αερομεταφορών) και η A4E (Airlines for Europe) αλλά και οι αεροπορικές συμμαχίες αναμένουν τις συνεχώς επικαιροποιημένες σχετικές οδηγίες από την EASA (European Union Aviation Safety Agency – Ευρωπαϊκή υπηρεσία ασφαλείας αεροπορίας), το ΕCDC (European Centre for Disease Prevention and Control – Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων) ή τις εθνικές αρχές, όπως συμβαίνει άλλωστε και μέχρι τώρα για να εφαρμόσουν ή να προσαρμόσουν αντίστοιχα τις διαδικασίες τους.

Η εταιρεία που επίσημα έχει δηλώσει ότι, μόλις είναι διαθέσιμα τα εμβόλια κατά της Covid-19, θα απαιτείται εμβολιασμός για να επιβιβαστεί κάποιος σε πτήση της είναι η αυστραλιανή Qantas Airways. Ο Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας, Alan Joyce, έχει πολλές φορές καταστήσει σαφές με δηλώσεις του –όχι μόνο όταν τα εμβόλια ήταν σε ερευνητικό στάδιο αλλά και τώρα που καταφθάνουν σε όλα τα σημεία της γης– ότι, στο εξής, οι ταξιδιώτες διεθνών πτήσεων θα πρέπει να έχουν αποδεικτικό εμβολιασμού κατά της Covid-19 για να επιβιβαστούν σε πτήσεις της εταιρείας. Προσθέτει, μάλιστα, ο Α. Joyce, επικαλούμενος συζητήσεις με συναδέλφους του σε όλο τον κόσμο ότι πιστεύει πως θα αποτελέσει αυτό μία κοινή πρακτική.

Ήδη από τον Αύγουστο του 2020, ο Αυστραλός πρωθυπουργός, Σκοτ Μόρισον, δήλωνε πως οι αρχές της χώρας πρόκειται να καταστήσουν υποχρεωτικό τον εμβολιασμό κατά του κορονaϊού, επιτρέποντας εξαιρέσεις μόνο για ιατρικούς λόγους.

Κανείς δεν αμφισβητεί ότι η πανδημία, εκτός από τις ανυπολόγιστες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές, σε παγκόσμιο επίπεδο, επέφερε και τεράστιες οικονομικές απώλειες στην επιχειρηματικότητα και την Οικονομία. Οι αεροπορικές εταιρείες έχουν υποστεί ακραίου επιπέδου ζημίες λόγω των περιοριστικών μέτρων και των παγκόσμιων lockdown, μέσα στο 2020. Οι ταξιδιωτικοί περιορισμοί και οι απαγορεύσεις που επιβάλλονται από τις διαφορετικές εθνικές κυβερνήσεις, εξακολουθούν να έχουν σημαντική επίπτωση στην παγκόσμια ταξιδιωτική ζήτηση. Είναι λογικό να θέλουν οι εταιρείες να περιορίσουν –στο απόλυτο εάν είναι δυνατόν– κρούσματα κορονοϊού σε πτήσεις και στη συνέχεια τη διασπορά της νόσου σε άλλες χώρες, αλλά το πότε θα μπορούν να απαιτήσουν ένα πιστοποιητικό εμβολιασμού –εκτός του ηθικού σκέλους– έχει αρκετές πρακτικές δυσκολίες προς το παρόν. Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι, αν και έχει ξεκινήσει ο μαζικός εμβολιασμός σε κάποιες χώρες και άμεσα ακολουθούν πολλές περισσότερες, η ολοκλήρωση της διαδικασίας θα είναι πολύμηνη και διαφορετικής ταχύτητας για κάθε κράτος. Έως τότε, στα αεροπορικά ταξίδια καλό θα ήταν να ισχύουν ενιαίοι κανόνες πριν και μετά το ταξίδι, αίτημα που είναι κοινό για όλες σχεδόν τις αεροπορικές εταιρείες, που ζητούν να ληφθεί μέριμνα ώστε να αρθούν οι διαφορετικοί ταξιδιωτικοί περιορισμοί για τον ίδιο προορισμό από τις διαφορετικές χώρες, όπως και η υποχρέωση για καραντίνα.

Για το παρόν διάστημα, και μέχρι ο εμβολιασμός να προχωρήσει αρκετά στα περισσότερα τουλάχιστον κράτη, σχετικές κατευθυντήριες οδηγίες για το testing κατά της COVID-19 και την καραντίνα, που αφορά τα αεροπορικά ταξίδια, δημοσιεύτηκαν στις αρχές Δεκεμβρίου από το ECDC και την EASA. Αξίζει να τονίσουμε ότι τα COVID-19 τεστ έχουν αναδειχτεί σε ένα σημαντικό εργαλείο μιας ολοκληρωμένης και ασφαλούς λύσης για την επανεκκίνηση των ταξιδιών, μειώνοντας δυνητικά την εξάρτηση από την πρακτική της γενικευμένης εφαρμογής περιόδων υποχρεωτικής καραντίνας.

Παράλληλα, οι τρεις μεγαλύτερες αεροπορικές συμμαχίες παγκοσμίως, oneworld,  SkyTeam  και Star Alliance, ενώνουν τις δυνάμεις τους και καλούν τις εθνικές κυβερνήσεις να δράσουν γρήγορα, υιοθετώντας κοινά πρωτόκολλα για την πραγματοποίηση διαγνωστικών τεστ και την τεχνολογία του ψηφιακού διαβατηρίου υγείας, για να μπορέσουν να ανοίξουν ξανά τα σύνορα, με ασφάλεια.