ΜΑΤΙ: Δύο χρόνια μετά – Οδοιπορικό στον τόπο της τραγωδίας (pics)

Μάτι 2020. Μια θάλασσα σκέψεων και συναισθημάτων, στο οριακό σημείο όταν μια αληθινή τραγωδία τείνει να ξεπεράσει την έντονη συναισθηματική φόρτιση της στιγμής που καταγράφηκε και να «αναμετρηθεί» με την απόσταση του παρόντος και του μέλλοντος με τα νέα δεδομένα. Δεν υπάρχει κανόνας, για κάποιους δεν θα υπάρξει παρόν και μέλλον, και όχι μόνο για αυτούς που έχασαν τη ζωή τους, για άλλους ίσως….

Κείμενο, ρεπορτάζ: Παναγιώτης Ι. Δρίβας

Φωτογραφίες: Απόστολος Πλατανιάς

Θύμησες και εικόνες επιστρέφουν μαζί με θυμό, αγανάκτηση, θλίψη, αισθήματα αδικίας και πολλά γιατί…. πάρα πολλά γιατί, που θα μείνουν αναπάντητα στο διηνεκές. 

Είναι χρέος ελάχιστο

«Θρηνούμε και θα θρηνούμε τους 102 νεκρούς, στεναχωριόμαστε που βλέπουμε τους φίλους μας και τους συντοπίτες μας τους εγκαυματίες οι οποίοι θα έχουν πρόβλημα για όλη την υπόλοιπη ζωή τους, όσοι επέζησαν έχουν ψυχολογικά θέματα».

«Χτίζονται πάλι τα σπίτια σιγά – σιγά, να δούμε το ειδικό χωροταξικό, τι είναι αυτό, και να αρχίσει να λειτουργεί ξανά το Μάτι ως περιοχή. Να ανοίξουν όλες οι επιχειρήσεις και να γυρίσουμε πάλι όπως είμαστε. Όλοι ευελπιστούμε να δούμε το Μάτι έτσι όπως ήταν».

Παρελθόν, παρόν και μέλλον

Συμπυκνωμένα νοήματα στις δύο παραπάνω προτάσεις: Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον στο ΜΑΤΙ, με απόλυτο σεβασμό στον άνθρωπο. Σε αυτόν πού «έφυγε» βίαια, αναπάντεχα, σε αυτόν που έμεινε πίσω και έχει να σηκώσει το δυσβάσταχτο βάρος της απώλειας, σε αυτόν που πρέπει να ανασυγκροτηθεί και να συνεχίσει. Μπορεί διαφορετικά πρόσωπα, μπορεί όλα αυτά σε ένα σώμα, ένα μυαλό, μία ψυχή.

Ο Βασίλης Βρεττός είναι φωτογράφος, μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής των Κατοίκων στο Μάτι που συγκροτήθηκε λίγο μετά την καταστροφή και έχει ως σκοπό να «εποπτεύει» τις κρατικές υποσχέσεις. Είναι εξάλλου σύνηθες οι υποσχέσεις των πολιτικών να ξεχνιούνται, σε βάθος χρόνου.

Δεν ήταν εκεί όταν συνέβη η καταστροφή. Λίγες μέρες μετά κατέγραψε με την κάμερά του τον όλεθρο μέσα από ανθρώπινες ιστορίες. Μας λέει, ότι «το πιο δύσκολο ήταν όταν ζήτησε σε φίλους να φωτογραφηθούν μέσα στον όλεθρο, στα ίδια τους τα σπίτια που είχαν γίνει στάχτη».

Για έναν άγνωστο αυτό ίσως ήταν ακατόρθωτο, δηλ. να αντιληφθούν ότι δεν είχε πρόθεση να επωφεληθεί από τη «δυστυχία», αλλά να κάνει κάτι ωφέλιμο για τον τόπο. Η πολύχρονη και σε βάθος γνωριμία ξεπέρασε τους ενδοιασμούς και υπήρξε ανταπόκριση στο κάλεσμα.

Το αποτέλεσμα της επίπονης και πολύμηνης δουλειάς έχει αποτυπωθεί στο φωτογραφικό λεύκωμα «23-7-2018» με 140 εικόνες. Τα έσοδα διατίθενται για τη στήριξη των πυρόπληκτων. Από τις 11 Οκτωβρίου έως τις 8 Δεκεμβρίου του 2019 στο Μουσείο Μπενάκη παρουσιάστηκε ομώνυμη έκθεση.

Οδοιπορικό στο σήμερα χωρίς τη φωτιά στο κατόπι

Ξεκινήσαμε μαζί με τον φωτογράφο μας Απόστολο Πλατανιά, από το «Άρτιον», το στέκι των κατοίκων στο Μάτι. Παρέμεινε ανοιχτό, έβαλε πλάτη στις δύσκολες ώρες, και με την αδιάλειπτη λειτουργία του πρωτοστατεί στην αναγέννηση της περιοχής.

Πρώτος σταθμός η Αμπελούπολη οι παλιές παιδικές κατασκηνώσεις του Οίκου Ναύτου (137 στρεμμάτων) που ανήκει στον ΕΦΚΑ. Εκεί μεταφέρθηκαν τα καμένα κλαδιά από το περίφημο οικόπεδο Αντωνίου στο Βουτζά, το οποίο είχε κυριολεκτικά μετατραπεί σε πυριτιδαποθήκη στην περιοχή.

Κόψιμο, θρυμμάτισμα. Η εικόνα σαφώς βελτιωμένη αν και τα αποκαΐδια, βουνά, προδίδουν ακόμη εστίες ανάφλεξης, σε πολύ κοντινό σημείο με σπίτια.

Κατηφορίζουμε την Θέτιδος και πιάνουμε την Ποσειδώνος. Δεξιά και αριστερά ζημιές σε σπίτια, και κάποια άλλα στο στάδιο της ανακατασκευής.

Σήμερα αυτά, δύο χρόνια μετά.

«Πέρσι δεν ήταν ίδια η εικόνα. Πάρα πολλοί δεν είχαν έρθει στα σπίτια τους. Γείτονες, δεν είχαν εμφανιστεί. Φέτος έχει αλλάξει σημαντικά το τοπίο και βοήθησε πολύ σε αυτό και η φύση. Αρχίζουν και φτιάχνονται τα σπίτια πλέον, ο κόσμος σταδιακά φεύγει από το βαρύ πένθος. Όλοι πέρσι στα τραπέζια και σε άσχετες παρέες μίλαγαν για τη φωτιά και όλοι είχαν να πουν μια ιστορία. Σε όποια παρέα να πήγαινες θα άκουγες για τη φωτιά, για κάποιο δικό τους άνθρωπο ή φίλο που είχε χαθεί, για το σπίτι που κάηκε».

Κατά μήκος της Ποσειδώνος βλέπουμε πλέον ταμπέλες. Προς «Παραλία».

-Αυτές οι ταμπέλες, υπήρχαν;

-Όχι, τώρα τις έβαλε ο Δήμος.

Και ξανά, μπροστά μας ο όλεθρος. Ο πανικός, η απόγνωση, η αγωνία, τα ερωτήματα:

-Οι άνθρωποι που εγκλωβίστηκαν αν μπορούσαν να φθάσουν στα σκαλοπάτια, στα μονοπάτια προς τη θάλασσα θα σώζονταν ζωές;

Θεωρητικά ναι, αλλά με την κατάσταση που επικρατούσε αυτό ήταν αδύνατον. Φίλος μου βέρος Ματιώτης, φεύγει και πάει προς τα κάτω προς την Αργυρά Ακτή. Κάποια στιγμή από τον αέρα και τον καπνό χάθηκε. Δεν έβλεπε, άρχισε να φωνάζει: «Που είναι η θάλασσα». Κάποιος του έδειξε το δρόμο και έτσι σώθηκε. Τον έχω φωτογραφία ο οποίος έχει γίνει μαύρος από τους καπνούς. Εκείνη την ώρα δεν σώζεσαι. Σώζεσαι νωρίτερα. Όπως έκανε ο Δήμος Αθηναίων με τις κατασκηνώσεις που έβγαλε όλα τα παιδιά. Εδώ τίποτε κανένας να ειδοποιήσει να μας πει φύγετε.»

Προχωράμε. Δεξιά και αριστερά της Ποσειδώνος το ίδιο σκηνικό.

Το τραγικό αδιέξοδο

Φθάνουμε στην Αργυρά Ακτή, το κορυφαίο σκηνικό του δράματος με τις εικόνες των ανθρώπων μέσα στο νερό. Όσοι τα κατάφεραν. Στα πρόσωπα τους ολάκερη η τραγωδία.

Η θάλασσα ήρεμη, απέναντι κάτω από τον κοφτό βράχο φωσφορίζει ένα άσπρο εκκλησάκι. Ένα μνημείο να θυμίζει την 13χρονη Εβίτα Φύτρου.

«Πήδηξε από τα βράχια, πέντε μέτρα ύψος, ίσως και παραπάνω. Καιγόταν… μια λαμπάδα».

Ανατρέχουμε πίσω στην «κόλαση».

Η Εβίτα, 13χρονη αθλήτρια ποδηλασίας, μαζί με τον 11χρονο αδελφό της Ανδρέα και τον πατέρα τους Γρηγόρη δεν κατάφεραν να γλιτώσουν.

Πιο πάνω περίπου ένα χιλιόμετρο από την Αργυρά Ακτή όπου βρισκόμαστε, η οδός Αγίας Ειρήνης. Το στενό δρομάκι που περνάει από το οικόπεδο της φρίκης. Τίποτα ή σχεδόν τίποτα δεν θυμίζει το απόγευμα της 23^ης Ιουλίου.

Όσοι εγκλωβίστηκαν με τα αυτοκίνητα στους στενούς δρόμους του Ματιού, από το ολέθριο λάθος να γίνει εκτροπή της κυκλοφορίας, και έβλεπαν τη φωτιά να πλησιάζει, άρχισαν να τρέχουν προς τη θάλασσα.

Είκοσι πέντε άνθρωποι μπήκαν στο οικόπεδο, δεν πρόλαβαν να βρουν τα σκαλοπάτια προς τη σωτηρία. Τους πρόλαβε η φωτιά, κάποιους τους βρήκαν αγκαλιασμένους.

Η μικρή Εβίτα έφθασε μέχρι το γκρεμό, έπεσε στα βράχια. Χάθηκε.

Κι άλλες, κι άλλες ανθρώπινες ιστορίες, οι περισσότερες τραγικές, λίγες με αίσιο τέλος.

«Με τις ιστορίες που άκουσα, αν γράψω ένα σενάριο κινηματογραφικό θα πεις αυτό δεν περνάει γιατί είναι παραμύθι, δεν γίνεται δεν είναι δυνατόν. Κι όμως άνθρωποι γλίτωσαν επειδή είχαν τη γάτα ξεχασμένη μέσα στο σπίτι. Κοιμόντουσαν αυτοί και τα εγγόνια τους και τους ξύπνησε η γάτα που χτυπιόταν στα παράθυρα στις πόρτες να βγει έξω. Και έβγαιναν έξω και όλα ήταν μέσα στις φλόγες και τελικά γλίτωσαν. Αν  δεν ήταν η γάτα θα καιγόντουσαν στον ύπνο τους».

Το αφήγημα της παραλίας

Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές η δικαιοσύνη ερευνά το ενδεχόμενο να αποδοθούν ευθύνες κακουργηματικού χαρακτήρα σε συγκεκριμένα πρόσωπα «πρωταγωνιστές» της τραγωδίας στο Μάτι.

Βρισκόμαστε πάνω από την Αργυρά Ακτή και μιλάμε με τον Βασίλη Βρεττό μπροστά στον κατεστραμμένο «Κάβο». Κάποτε ένα όμορφο μπαρ – καφέ με θέα όλο τον Ευβοϊκό. Σήμερα ολοσχερώς καμένο.

«Οι περισσότεροι νομίζουν ότι οι άνθρωποι εδώ κάηκαν ή πνίγηκαν επειδή υπάρχουν μάντρες που κλείνουν την παραλία. Το Μάτι, δεν έχει παραλία. Στο Μάτι υπάρχει ένα παραλιακός πεζόδρομος και μετά τον πεζόδρομο είναι 4 με 5 μέτρα γκρεμός. Και ύστερα δεν υπήρχαν μάντρες για να κλείσουνε το δρόμο. Δίοδοι υπήρχαν, όχι μεγάλοι αλλά υπήρχαν, υπήρχαν πιλοτές να περάσουν από μέσα, υπήρχαν οι είσοδοι των ξενοδοχείων που  ήταν όλες ανοιχτές, ήταν το λιμάνι που ήταν ανοιχτό, θέλω να πω πώς υπάρχει μια παραπληροφόρηση. Η τηλεόραση έδειχνε εικόνες από τη Χαλκιδική και έλεγε πώς είναι το Μάτι με την μάντρα να κλείνει το δρόμο προς την παραλία. Μα δεν υπάρχει παραλία μετά τη μάντρα στο Μάτι.

Πέρασε λοιπόν αυτό το αφήγημα πως φταίνε οι δρόμοι, η άναρχη δόμηση…

Άναρχη δόμηση δεν υπάρχει, παράνομη δόμηση ναι. Αν κοιτάξει κάποιος στο «Google Earth» θα δει έναν “μπακλαβά”. Έτσι είναι το Μάτι. Πάρε για παράδειγμα άλλους Δήμους (Κολωνάκι, Φιλοθέη) και όμορους (Ραφήνα, Νέα Μάκρη) δες το ρυμοτομικό τους σχέδιο και να το συγκρίνεις με αυτό του Ματιού. Θα καταλάβεις τι σου λέω.»

Εδώ στο Μάτι, οι κάτοικοι πιστεύουν ακράδαντα ότι δύο πράγματα ευθύνονται για την καταστροφή, σε συνδυασμό με την κρατική ανυπαρξία και τις ακραίες καιρικές συνθήκες που ουδείς αμφισβητεί.

1. Το μοιραίο λάθος με την εκτροπή των αυτοκινήτων από τη Μαραθώνος προς το Μάτι,
2. και το γεγονός ότι δεν υπήρξε ουδεμία μέριμνα να ειδοποιηθούν έγκαιρα οι κάτοικοι και να απομακρυνθούν από τα σπίτια τους.

«Κι όμως πέρασε το αφήγημα ότι εκεί κάηκαν γιατί δεν είχαν δρόμους, ήταν παράνομα δομημένοι, και είχαν κλείσει με τις μάντρες τις παραλίες. Αυτό βόλευε.

Και η Ελλάδα, οι περισσότεροι, και δεν τους κακίζω το πιστέψαν. Γιατί και εγώ αν ακούσω μια πληροφορία για μια περιοχή που δεν τη ξέρω θα την πιστέψω. Δεν είναι έτσι.

Οι τηλεοράσεις αυτό έλεγαν.

Τις πρώτες μέρες συγκεκριμένοι δημοσιογράφοι από συγκεκριμένο κανάλι πήγαιναν σε κάτι μονοπατάκια που πέρναγαν μόνο τα σκυλιά και έλεγαν από δω θα κατέβουν οι άνθρωποι. Δείτε πώς είναι.

Πήγαιναν και έδειχναν μάντρες. Κανείς όμως δεν έκανε την κάμερα από κάτω να δείξει ότι είναι γκρεμός».

Η ανάπλαση

Είναι ακριβώς το αφήγημα που εν μέρει στηρίχτηκε και το Ειδικό Πολεοδομικό Σχέδιο (ΕΠΣ) που ανακοινώθηκε πρόσφατα για την ανάπλαση της περιοχής.

Οι πρώτες αντιδράσεις των κατοίκων, αν και η συντονιστική επιτροπή έχει αφήσει τον πρώτο λόγο στους Δημάρχους της περιοχής (βλέπε δήλωση Βαγγέλη Μπουρνούς), χαρακτηρίζονται από επιφυλακτικότητα. Περιμένουν όλοι να δουν την τελική έκβαση του σχεδίου.

Ειδικά στο κόμματι του αιγιαλού, ο οποίος στην πραγματικότητα δεν υφίσταται.

Από την Αργυρά Ακτή ξεκινάει ένα στενό μονοπάτι που χωρίζει τα σπίτια από τον γκρεμό. Σύμφωνα με τους κατοίκους με βάση το σχέδιο θα πρέπει να υπάρξει διαπλάτυνση σχεδόν 30 μέτρων!!!

Έτσι οι μάντρες των σπιτιών που βρίσκονται εκεί θα πρέπει να ξηλωθούν και να έρθουν προς τα μέσα, κάποιες σχεδόν στο όριο των κτισμάτων.

Ένα άλλο πρόβλημα αφορά στην κατεδάφιση των αυθαιρέτων. Όχι ασφαλώς ως βασική ιδέα. Αλλά, όπως μας έλεγε μηχανικός που δραστηριοποιείται στην περιοχή, με μια πρώτη εκτίμηση, πολλά από αυτά τα κτίσματα αφορούν σπίτια τα οποία έχουν πάρει επιδότηση για να ανακατασκευαστούν μετά από τη φωτιά.

Το ΕΠΣ έχει τεθεί σε δημόσια διαβούλευση και περιλαμβάνει σειρά παρεμβάσεων για τον βιώσιμο επανασχεδιασμό της περιοχής σε συνδυασμό με την προστασία από φυσικές καταστροφές, όπως πυρκαγιές και πλημμύρες.

Καλύπτει μία έκταση 8.000 στρεμμάτων στα διοικητικά όρια των δήμων Ραφήνας-Πικερμίου και Μαραθώνα-Νέας Μάκρης που επλήγησαν από τις φονικές πυρκαγιές του 2018. Από αυτήν την έκταση, 2.600 στρέμματα πολεοδομούνται για πρώτη φορά, ενώ 4.250 στρέμματα προστατεύονται με τη δασική νομοθεσία ή άλλες διατάξεις. Από τα 2.600 στρέμματα που εντάσσονται στο σχέδιο πόλης θα οικοδομηθούν τα 710, 1.060 στρέμματα θα αποτελέσουν ιδιωτικούς χώρους πρασίνου και 830 στρέμματα αποτελούν την εισφορά σε γη προκειμένου να αυξηθούν οι κοινόχρηστοι χώροι της περιοχής, όπου θα δημιουργηθούν μονοπάτια, ποδηλατόδρομοι, πεζόδρομοι κ.ά.

Τα κτίσματα που εμπίπτουν σε ζώνες απομάκρυνσης είναι 141 με χρήσεις πρώτης ή δεύτερης κατοικίας, εστίασης και τουρισμού, ενώ σε 339 ιδιοκτησίες κατεδαφίζονται μαντρότοιχοι.

Το ρεπορτάζ αναφέρει πώς υπάρχει αγωνία στο Υπ. Περιβάλλοντος για τις αντιδράσεις των κατοίκων κάτι που φανερώνει και η δήλωση του αρμόδιου υπουργού Κωστή Χατζηδάκη ο οποίος κάλεσε τους κατοίκους να δουν το σχέδιο με κατανόηση επισημαίνοντας πως «είμαστε ανοιχτοί σε διορθώσεις».

Μαρασμός και αισιοδοξία

Το υπό συζήτηση σχέδιο, είναι πιθανόν να αποτελέσει προοπτική για το μέλλον. Όμως φέτος, οι κάτοικοι στο Μάτι, έχουν να αντιμετωπίσουν μια άλλη πραγματικότητα.

Τον εμπορικό, οικονομικό και τουριστικό μαρασμό, μετά το νέο lockdown από την υγειονομική κρίση του τουρισμού.

Όλα τα ξενοδοχεία παραμένουν κλειστά. Ενώ από καφέ και εστιατόρια λειτουργούν το «Άρτιον», το «ΕΝΑ», και η ταβέρνα «Αργυρά Ακτή». Φέτος άνοιξε και ο «Φάρος».

Δειλά, δειλά επιστρέφει ο κόσμος και μαζί του η πραγματικότητα, άρρηκτα συνδεδεμένη με τη θάλασσα. Ένας δεσμός που κόπηκε βίαια την 23^η Ιουλίου του 2018.

«Πέρσι ήταν «νέκρα». Τώρα επανέρχεται ο κόσμος. Θα σου πω ένα πράγμα. Το σπίτι μου είναι “πάνω” στη θάλασσα. Πέρσι δεν έκανα καθόλου μπάνιο, δεν μπορούσα να μπω στη θάλασσα, όταν γνώριζα ότι εδώ είχε πνιγεί κόσμος ή ότι έγινε αυτή η καταστροφή. Δεν είχα κουράγιο να μπω. Φέτος ξεκίνησα πάλι να κάνω μπάνιο.»

Ότι ισχύει για τον Βασίλη Βρεττό που διαμένει στο Μάτι 15 χρόνια, ισχύει για όλους τους κατοίκους.

Η θάλασσα αρχίζει σταδιακά να επιστρέφει στην καθημερινότητα, όπως και τα χαμόγελα. Χρειάζεται όμως ένα πραγματικό σχέδιο άμεσης ενίσχυσης για να εδραιωθεί η αισιοδοξία και η σοβαρή προοπτική για την επόμενη μέρα.

Οι 102 ψυχές δεν γυρίζουν πίσω, οι 53 εγκαυματίες και όσοι έχασαν παιδιά θα αντιμετωπίζονται με το δέος και το σεβασμό αυτών που άγγιξε ο θάνατος.

Η καταστροφή στο Μάτι δεν πρέπει να ξεχαστεί…..

Πηγή: Εφημερίδα POLIS

(Η εφημερίδα POLIS είναι τοπική μηνιαία εφημερίδα που εκδίδεται σε Ραφήνα-Πικέρμι – Σπάτα – Αρτέμιδα)