Μήπως απομακρυνόμαστε από την ΕΕ;

Είναι ένα ερώτημα που εδώ και χρόνια απασχολεί ένα διαρκώς αυξανόμενο τμήμα των ευρωπαϊκών κοινωνιών και πολλών πολιτικών δυνάμεων.

του ΔΗΜΗΤΡΗ ΡΑΠΙΔΗ

Οι βαθιές συνέπειες της χρηματοπιστωτικής κρίσης ενέτειναν αυτόν τον προβληματισμό, ο οποίος σε ένα βαθμό εκφράστηκε μέσα από την στήριξη ακραίων κομμάτων που δήθεν αυτοπροσδιορίζονταν ως «αντισυστημικά», αλλά επί της ουσίας προωθούσαν ακροδεξιές και διχαστικές πολιτικές. Το μεγαλύτερο όμως τμήμα των κοινωνιών δεν στράφηκε σε αυτές ή άλλες πολιτικές λύσεις, αλλά επέλεξε να απέχει από τις εκλογικές διαδικασίες, εξέλιξη που δικαιολογεί τα αυξανόμενα σε πολλές περιπτώσεις ποσοστά αποχής σε εθνικές εκλογές και τις ευρωεκλογές.

Σήμερα, εν μέσω της πανδημίας του κορονοιου, η ΕΕ δείχνει τα ίδια ακριβώς σημάδια αδυναμίας και φοβικότητας, όπως και την περίοδο της κρίσης. Για την ακρίβεια, η αντιμετώπισης της πανδημίας από τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα είναι ακόμη πιο προβληματική από εκείνη της περιόδου της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Η Ένωση δεν πείθει δεν ενώνει τους πολιτικούς ηγέτες όπως θα έπρεπε, ενώ το κάποτε ισχυρό «ευρωπαϊκό όραμα» έχει ξεθωριάσει και απομακρύνεται διαρκώς από τους πολίτες και τα κοινωνικά αιτήματα. Ακόμα και στη σημερινή της φάση, με την τεράστια και πρωτόγνωρη πρόκληση της πανδημίας, η Κομισιόν, το Συμβούλιο και το Eurogroup μοιάζουν κούφιοι θεσμοί, χωρίς καμία στοίχηση με την κοινωνική πραγματικότητα και τις ανησυχίες των πολιτών, και δεν μπορούν πλέον ούτε καν τον διεκπεραιωτικό τους ρόλο να επιτελέσουν.

Η εικόνα της Ένωσης είναι θλιβερή. Μια από τις πλουσιότερες περιοχές του πλανήτη δεν μπορεί να συμφωνήσει σε γενναιόδωρα μέτρα στήριξης των εθνικών οικονομιών χωρίς να σκέφτεται πως θα συγκρατήσει τις δαπάνες και τι προγράμματα λιτότητας θα εφαρμόσει αύριο για να μετριάσει το δημοσιονομικό κόστος.

Μια ΕΕ που κομπορρημονεί για τον «ευρωπαϊκό τρόπο ζωής», αλλά επί της ουσίας αυτός ο τρόπος ζωής είναι άκρως συντηρητικός και οπισθοδρομικός. Μια ΕΕ που στρογγυλοκάθεται στους ατέλειωτους κανόνες της και στο δαιδαλώδες κανονιστικό της πλαίσιο, αλλά αγνοεί την κοινωνική αλλαγή, τις μετατοπίσεις, τα διλήμματα και τις προκλήσεις που θέτουν οι κοινωνίες και η ίδια η πραγματικότητα.

Μια ΕΕ που είναι ανεκτική σε περιπτώσεις πολιτικών όπως ο Όρμπαν, αλλά κάνει την σκληρή και αποφασιστική όταν πρόκειται για στοιχειώδη αλληλεγγύη, όπως η εμμονή των θεσμών για άρση του πλαισίου προστασίας της πρώτης κατοικίας στην Ελλάδα εν μέσω της πανδημίας.

Το σημερινό ευρωπαϊκό οικοδόμημα απομακρύνει τους πολίτες, δεν είναι ελκυστικό και ευέλικτο και, εν τέλει, δεν είναι πλέον σύγχρονο. Όσο τα κλειστά γραφεία των Βρυξελλών απομακρύνονται από την κοινωνική πραγματικότητα στα κράτη-μέλη, όσο πολιτικοί ηγέτες ανησυχούν για το κόστος της πανδημίας στα δημοσιονομικά της Ευρωζώνης, τόσο θα πληθαίνουν οι φωνές, οι πρωτοβουλίες, αλλά και οι τάσεις απομάκρυνσης κοινωνιών και πολιτικών δυνάμεων από την ΕΕ.

Οι εθνικές πολιτικές και τα εθνικά νομίσματα, η ελεύθερη άσκηση δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής μπορεί να αρχίσουν και πάλι να θέλγουν τις κοινωνίες, αλλά και τους πολιτικούς ηγέτες, μπορεί να αρχίσουν να αναοζωογονούν συνολικά το εκλογικό σώμα και το ενδιαφέρον προς την πολιτική και τα κοινά. Όσο η ΕΕ θα «πνίγεται» στις λεπτομέρειες, τόσο θα μεγαλώνουν οι πιθανότητες απαξιώσής της και, τελικά, σταδιακής διάλυσής της.

Μια Ένωση που κάποτε οικοδομήθηκε πάνω στις θεμελιώδεις αξίες της αλληλεγγύης, της κοινωνικής ευημερίας και της οικονομικής συνοχής, σήμερα φοβάται να αντικρύσει τον εαυτό της στον καθρέφτη.

*Ο Δημήτρης Ραπίδης είναι πολιτικός επιστήμονας, ιδρυτής του κέντρου ερευνών Bridging Europe.