Γιατί δεν μπορούν όλοι να πειθαρχήσουν στα περιοριστικά μέτρα; Επιστημονική μελέτη έχει τις απαντήσεις

Τα μέτρα που έχουν ληφθεί στο πλαίσιο των πρωτοβουλιών κατά της εξάπλωσης του κοροναϊού σε αρκετές περιπτώσεις εφαρμόζονται με μεγάλη δυσκολία. Επιστημονική έρευνα προσπαθεί να εξηγήσει τις παράλογες συμπεριφορές και να αναδείξει τρόπους για την αντιμετώπισή τους.

Όλο και περισσότερες χώρες τίθενται σε “αποκλεισμό” σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι κυβερνήσεις προσφεύγουν σε διαδοχική αυστηροποίηση των περιοριστικών μέτρων, καθώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πλημμυρίζουν από εικόνες συνωστισμού του πλήθους στους δημόσιους υπαίθριους χώρους. Στα πρώτα στάδια της επιβολής περιοριστικών μέτρων με το κλείσιμο των χώρων ψυχαγωγίας και εστίασης, οι άνθρωποι πλημμύρισαν τα πάρκα και τις παραλίες. Και όταν απαγορεύθηκε η πρόσβαση εκεί, πλημμύρισαν τις αγορές τροφίμων.

Είναι ο κόσμος χωρισμένος στα δύο, ανάμεσα στους σοβαρούς ανθρώπους που κλείνονται στα σπίτια τους σκεπτόμενοι το κοινό καλό και στους εγωιστές που δεν σκέφτονται παρά την ευχαρίστησή τους; Όχι. Σε αυτές τις καταστάσεις, υπάρχουν οι αναποφάσιστοι που συνήθως είναι και οι περισσότεροι, απαντά η Angela Sutan, καθηγήτρια Συμπεριφορικής Οικονομίας στο Burgundy School of Business της Γαλλίας.

“Το πρόβλημα είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι είναι και οι πιο σημαντικοί και οι πιο επικίνδυνοι. Αν αντιληφθούν ότι οι άλλοι δεν συνεργάζονται, ούτε αυτοί συνεργάζονται”.

Τα συμπεράσματα αυτά βασίζονται σε έρευνες της Συμπεριφορικής Οικονομίας. Η επιστήμη αυτή, που κινείται στα σύνορα ανάμεσα στην Οικονομία και την Ψυχολογία, επιδιώκει να εξηγήσει για ποιους λόγους εμφανίζονται παράλογες συμπεριφορές σε οικονομικό επίπεδο.

Ένα από τα μεγάλα ονόματα της επιστήμης, ο Αυστριακός Ernst Fehr, πραγματοποίησε έρευνα στις αρχές της δεκαετίας του 2000 που δείχνει, σε περιορισμένο όμως δείγμα 40 ατόμων, με ποιον τρόπο κατανέμονται αυτές οι στάσεις. Το ένα τέταρτο του δείγματος συμβάλλει με την συμπεριφορά του στο κοινό καλό, ό,τι και να συμβεί. Ένα άλλο τέταρτο δεν σκέφτεται παρά τον εαυτό του. Και μένει το ήμισυ του δείγματος. Είναι οι περίφημοι “υπό προϋποθέσεις συμβολείς”, που περιμένουν να δουν πώς συμπεριφέρεται η πλειονότητα. Στο πλαίσιο αυτό, τα κοινωνικά δίκτυα “έχουν την τάση να προβάλλουν υπερβολικά πολλά αρνητικά παραδείγματα”, πράγμα που δίνει την εντύπωση ότι δεν υπάρχουν παρά λαθρεπιβάτες”, λέει η Angela Sutan. “Αυτό δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο”. Αλλά επίσης μπορούν να έχουν θετικό αποτέλεσμα επιτρέποντας στους δυσαρεστημένους να εκφράσουν τεράστια κοινωνική αποδοκιμασία, γεγονός που μπορεί να ωθήσει τους περισσότερο εγωιστές να επανεξετάσουν το κόστος και τις ωφέλειες της στάσης τους. “Έχουν την εντύπωση ότι ωφελούνται πηγαίνοντας στο πάρκο, διότι έκαναν μία πράξη αψηφισιάς”, ενώ αν απειλούνται με αποδοκιμασία από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αυτό σημαίνει υψηλό προσωπικό κόστος, διότι η αποδοχή είναι πολύτιμη στην δεδομένη στιγμή.

Κατά συνέπεια, ποια είναι η καλύτερη τακτική για τις Αρχές, ώστε να επιτύχουν την γενική τήρηση των περιοριστικών μέτρων; Η επιβολή και ο πολλαπλασιασμός των προστίμων στους περιπατητές, όπως γίνεται στην Ιταλία και την Γαλλία; Ή επένδυση στην υπευθυνότητα των πολιτών; Ένας συνδυασμός των δύο, απαντούν πολλοί οικονομολόγοι, που θεωρούν ωφέλιμη την υποχρέωση που έχουν οι πολίτες να συμπληρώνουν οι ίδιοι μία υπεύθυνη δήλωση για να δικαιολογήσουν τις έκτακτες μετακινήσεις τους. “Όταν βάζεις την υπογραφή σου σε ένα χαρτί, ενεργοποιείται ένα αντανακλαστικό που ωθεί τους ανθρώπους, αν έχουν την τάση να τηρούν τους κανόνες, να σεβασθούν τις δεσμεύσεις που έχουν αναλάβει”, λέει ο ερευνητής Thierry Aimar, που διδάσκει Νευροοικονομικά στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών στο Παρίσι.

“Η υπογραφή αυτή θα δημιουργήσει νοητικούς μηχανισμούς που θα ωθήσουν στην τήρηση της δέσμευσης για να αποφευχθεί ένα είδος γνωστικής ασυμφωνίας…στους περισσότερους από τους ανθρώπους που τείνουν να τηρούν τους κοινωνικούς κανόνες, ο εγκέφαλος θα ενισχύσει την αυτοπειθαρχία”.

Μόνο που και σε αυτήν την περίπτωση, η ανταπόκριση μπορεί να ατονήσει μακροπρόθεσμα, ανάλογα με το τι κάνουν οι μεν και οι δε. “Εάν αναπτυχθούν τυχοδιωκτικές συμπεριφορές, η στάση των ανθρώπων που τείνουν προς την τήρηση των κανόνων μπορεί να αλλάξει προς την λάθος κατεύθυνση”, λέει ο καθηγητής του Ινστιτούτου Πολιτικών Επιστημών που προειδοποιεί ωστόσο ότι οποιεσδήποτε προβλέψεις για την συμπεριφορά του πλήθους εν μέσω τέτοιων πρωτόγνωρων συνθηκών είναι επισφαλείς.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ, AFP